Önce Ümit Kıvanç yazdı “keşke -İngilizce bilen- herkes izlese ve biri çevirse, Amanpour’un Harari ile söyleşisi. Evrensel salgın olgusunun siyasi-toplumsal yönüne dair çok yararlı, çok kafa açıcı” diye.
Sonra konferans tercümanı ve çevirmen Şebnem Kınacı “ben yaparım” diyerek, girdi devreye.

Sonuçta ortaya, gerçekten de “ufuk ve zihin açıcı” bir söyleşi çıktı, dilimize çevrilmiş haliyle.
Göreceksiniz ki, yaşanan kriz sağlık ve ölüm arasında değil yalnızca. İnsanın yakın gelecekte “özgürlüğü” ile de yakından ilgili.

Harari’ye göre ise çözüm, öncelikle insanlara “doğru bilgi” vermede, “dayanışma içinde” hareket etmede ve “güven duygusunu” geliştirmekte.
Dilerim, başarırız bunu.

CNN İnternational’da Christiane Amanpour sordu, Yuval Noah Harari yanıtladı…

Amanpour: Birkaç ayda Çin’den Amerika’ya pek çok kişi kaybettik. Sizi en çok korkutan ne ya da en azından paniği durdurmak için ne olsun isterdiniz?

Harari: Bence en kötü şey dünya genelinde gördüğümüz anlaşmazlık, uyuşmazlık. Farklı ülkeler arasında koordinasyon ve işbirliğinin olmaması ve hem ülkeler arasında hem de halk ile devlet arasındaki güven eksikliği. Son yıllardaki sahte haberlerinin ve giderek kötüleşen uluslararası ilişkilerin bedelini ödediğimiz zaman geldi diyebiliriz. Bunu örneğin 2008 ekonomik kriziyle karşılaştırırsanız, elbette farklı türden bir kriz ama benzerlikler var. 2008 yılında dünyada sorumlu yetişkinler vardı ve liderlikleriyle en kötü sonuçların önüne geçtiler. Ama son dört yılda uluslararası sisteme olan güvenin hızla azaldığını görüyoruz. 2008 krizinde ve Ebola epidemisinde lider pozisyonda olan Amerika şu anda hiçbir liderlik görevi üstlenmiyor. Aslında 20016 yılından beri mevcut yönetim çok açıkça, Amerika’nın artık dünya liderliğini üstlenmeyeceğini ve artık dünyada dostunun olmadığını sadece çıkarlarının olduğunu belirtti. Şu anda Amerika lider olmaya kalksa bile kimse mottosu “önce ben” olan bir lideri takip etmeyecektir. Beni korkutan lidersizlik ve işbirliği eksikliği. İnsanlar, epideminin yayılmasıyla tek ülke bile dünyaya tehdit olabilir çünkü zamanla virüs evrim geçirecek. İnsanlığın bu virüse karşı safları sıklaştırması gerekiyor.

Amanpour: Safları sıklaştırmak dediniz ama bu popülistlerin ve ulusalcıların söylediğinden farklı gibi… 2016’dan beri Amerika’da İngiltere’de ve her yerde küreselleşme kötü dediler ve sınırımızdan kötü şeyler gelmesin diye safları sıklaştırmamalıyız, diye düşündüler. Ama şimdi bu tür krizle uğraşırken bunun bir iflas teorisi olduğunu söylüyorsunuz.

Harari: Epidemikleri izolasyonla engellemeyezsiniz, sadece bilgiyle engellersiniz. Eğer dışarıdaki epidemilerden kendinizi tamamen izole etmek isterseniz, Orta Çağ’a dönmeniz bile yetmez çünkü o zaman da böyle epidemiler vardı. Bunun için Taş Çağı’na dönmeniz lazım bunu da kimse yapamaz. Çok dikkatlice, ülkeler arasındaki değil insan dünyasıyla virüs dünyası arasındaki sınırı korumalısınız. İnsanların çevresinde tüm hayvanlardan ve mekanlardan gelen virüsler var.
Dünyanın herhangi bir yerinde virüsler bu sınırı geçerse, tüm dünya için tehlike oluşturur. Düşünmemiz gereken sınır budur. Yarasada oluşan bir virüs insan sınırını geçmeyi başarır ve insan vücuduna adapte olursa bu tüm dünyayı tehdit eder.
Etkili politika, insan türü ile virüs dünyası arasındaki sınırı korumaktır. Bunu sağlık sistemlerini destekleyerek yapabilirsiniz! Batı Afrika’da, Çin’de, İran’da olan bir şeyin başkalarını ve dünyayı etkileyeceğini bilmelisiniz.
Dünya Sağlık Örgütü gibi örgütlerin ve uluslararası desteklerin daha fazla olmasına ihtiyacımız var. Bu örgütlerin desteği doğru bilimsel bilgi göndermek de olabilir, personel de, ekipman da. Ekonomik destek de. Salgının başladığı bir ülke eğer tek başına olduğunu düşünürse, sıkı tedbir almaktan çekinebilir, her yeri dükkanları şehirleri kapatırsak başkaları yardımımıza gelmez, diye endişelenebilir. Diyelim İtalya, diğer ülkelerin yardımına koşacağını bilirse, daha sert tedbirler alır, bu da tüm dünyaya, tüm insanlığa faydalı olur. Almanya veya Fransa’nın böyle bir durumda İtalya’ya harcayacağı her bir Euro, kendi ülkeleri için de faydalı olur.

Amanpour: İtalya sert bir önlemle tüm ülkeyi kapattı bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Harari: Bence son yıllarda itibar kaybetmeye başlayan Avrupa Birliği ve üyeleri için ciddi bir test. Bu testi geçerlerse hem kendi vatandaşlarını hem de AB sisteminin değerini korurlar.

Amanpour: Sosyal etki konusunda ne düşünüyorsunuz?

Harari: İlk etki güven konusu olacaktır, insanlar medyada duyduklarına veya devlete güvenebilirler mi bunu görecekler. Bu güven son yıllarda çok hırpalandı. Uzun vadede ise gözetim/denetim konusu önemli olacak.
Şu anki epidemide özellikle biyometrik gözetim/denetim için ciddi önlemler çok önemli oldu. Bir yöntem olarak böyle acil durumlarda kullanılabilir ama bu acil durum bittikten sonra da devam edecektir, burada tüm nüfusu biometrik sinyallerle, güya gelecekteki epidemilerden korumak için gözlemlemekten bahsediyoruz ki, bu totaliter rejimlerin bir özelliği gibi. Burada özel hayat ve sağlık arasında bir savaş gibi ve bu savaşı sağlık kazanıyor. Teknoloji çok etkili olabilir, şu anda tüm nüfusu gözlemleyecek ve yeni salgın olursa eğer görecek teknolojimiz var. Ama bu tür gözetim sistemi başka şeyleri gözlemlemek için de kullanılabilir: Ne hissedip ne düşünüyoruz, gibi. Bu da totaliter yönetim demek.

Amanpour: Şu an İtalya’da örneğin yaşlı insanların çıkması veya benzer şeyler engelleniyor bu da yalnızlık hissini pekiştiriyor.

Harari: İnsanlar epidemilerde özellikle kırılgan çünkü bizler sosyal hayvanlarız. Epidemiler de böyle yayılıyor. Diğer virüsleri de düşünürseniz, bize karşı en iyi yönümüze karşı çıkıyor. Hem sosyalleşmeyi hem de yardım etmeyi seviyoruz. Bir arkadaşımız veya ailemizden biri hastaysa eğer onunla ilgilenmek duygusal destek vermek dokunmak isteriz. Virüs de böyle yayılır. Virüs, insan doğasının en iyi özelliğini alıp bunu bize karşı kullanıyor.
Bununla uğraşmak için iki yol var, biri insanlara bilgi vermek. Aldıkları bilgiye insanlar güvenirse, en azından epidemi geçene kadar insanlar doğru olanı yapar. Diğeri ise totaliter çözüm olan yöntem, Orta Çağ’da bunu yapmak imkansızdı ama bugün mümkün. İnsanlar aldıkları bilgiye güvenip doğru hareket etmezse, gözetim rejimiyle buna mecbur bırakılabilir. Bu tehlikeli, dilerim bu noktaya gelmeyiz.

• Christiane Amanpour, (12 Ocak 1958) İran asıllı İngiliz gazeteci ve haberci. Amerikan CNN kanalının Dış Haberler Servisi Şefi ve CNN International’da gerçekleşen gece bültenlerinin de sunucusudur. Amanpour, aynı zamanda ABC News’in anchorwoman’ıdır.
• Yuval Noah Harari, (24 Şubat 1976) İsrailli tarihçi ve yazar. Dünyada çok satanlar listesindeki “Hayvanlardan Tanrılara Sapiens” ve “Homo Deus – Yarının Kısa Bir tarihi” isimli kitabın yazarıdır.
• Yazar ve belgesel yapımcısı Ümit Kıvanç, muhteşem Halit Kıvanç’ın oğludur. İzmir Fuarı’nı yönetirken, İEF açılışında Halit ağabeyin görev almasını çok istemiştim. Rica ettim, geldi. 2000 ve 2001 yıllarındaki İEF’lerin açılış törenleri, sayesinde muhteşem geçti. Selam, sevgi ve saygıyla… 
• Şebnem Kınacı, 1988 Manisa doğumlu, Bilkent Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı mezunu. Konferans tercümanlığı ve sosyal bilimler başta olmak üzere çeşitli alanlarda çeviri yapmakta.