Dünya küresel bir salgının korku, endişe ve şokunu yaşıyor. Bu sosyal, ekonomik, toplumsal bir şok. Peki bu şoku durdurmak ya da tersine çevirmek olanaklı mı? Bloomberg yazarı Mohamed A. El-Erian, korku ve belirsizlik duygusunun daimi bir felç hali doğuracağını belirterek, bir makale yayımladı. Bloomberg’te yayımlanan bu makaleyi Ayşen Tekşen’in çevirisiyle paylaşıyoruz.  

Köşe yazılarımda yönlendirici çağrılarda bulunma ya da sosyal medya gönderilerimde büyük harf kullanma alışkanlığım pek yoktur. İnsanlara ne düşünmeleri gerektiğini söylemektense analizler ve içgörüler sunarak kendi görüşlerini oluşturmada onlara yardımcı olmaya çalışmayı yeğlerim.

Ancak, geçtiğimiz birkaç haftada iki önemli istisna yaptım: Koronavirüs şokunun eşi görülmemiş ani ekonomik kesintileri tetikleme açısından tümüyle farklı göründüğünü; büyük doğal felaketlerin vurduğu kırılgan ya da batmış devletler ve topluluklar dışındakiler için çok yabancı bir görüngü olduğunu anlamalarını sağlamak amacıyla karar alıcılar, şirketler ve bireylere ısrarda bulundum ve çok daha büyük ve yaygın bir piyasa düzeltmesi öngördüğümden, son yıllarda çok işe yaramış bir yatırım stratejisi olan düşükten almayı sürdürmemeleri için yatırımcılara görüş bildirdim.

“Ekonomik faaliyet kesintileri kritik kitleye ulaştı”

Hafta sonunda, bir sosyal medya gönderimde bir kez daha büyük harfleri kullandım –bu sefer, birbirini tetikleyen ani ekonomik faaliyet kesintilerinin KRİTİK KİTLEYE ulaştığı konusunda uyarıda bulunmak için. Haftalar boyunca doktorlar, ekonomistler ve davranış bilimcileriyle çok sayıda görüşmeler yaparak ve yıllar önce IMF’de, batmakta olan devletler de dahil olmak üzere, gelişmekte olan ülkelerdeki krizler alanında çalışırken edindiğim deneyimime dayanarak bu sonuca vardım.

Olup bitenleri, böyle bir görüngü için donanımlı olmayan ekonomiler, kurumlar, toplumsal normlar ve uygulamalar için büyük bir paradigma değişimi olarak düşünün. Bu, yalnızca onları yönlendirmek için değil aynı zamanda durumu daha da kötüleştirebilecek davranışlardan kaçınmak için de dinamikleri anlamamızı gerektirir.

“Korku ve belirsizlik ekonomisi”

Asıl önemli olan şey, hemen önümüzde duran ekonomik bozulmaların gelişmiş ülkelerdeki nüfusun büyük çoğunluğunun şimdiye dek yaşadığından çok daha ağır ve yaygın olacağıdır.
Bizler sürekli olarak derinleşen bağlantısallığa uygun bir küresel ekonomide yaşıyoruz ve mevcut sağlık politikası uygulamasının –sosyal mesafe, ayrılık ve tecridin vurgulanması- ekonomik büyüme, refah ve mali istikrarı yönlendiren ilkeyle taban tabana zıt geliştiği bir dönemden geçiyoruz. Herkesi yalnızca süpermarket raflarını boşaltmaya değil ama ne yazık ki, bilinçli ya da bilinçsiz, korkunç önyargıları yeniden alevlendirmeye de teşvik eden korku ve belirsizlik ekonomisi bu iki temel öğenin etkilerini daha da şiddetlendirecektir.

“Dikkatli olunmazsa zorluklar listemizin sayısı artabilir”

Tüm bunlar kurumlar üzerinde gerilimli ve olumsuz nitelikte doğrudan etkiler yaratacaktır. Ciddi acil ihtiyaç ile hem yetersiz bilgi hem de bir senaryo yokluğu arasındaki o korkunç dengeleme de dahil olmak üzere, “savaş belirsizliği” koşulları altında politikalar tasarlanacaktır. Gelişmiş ama yine de fazlasıyla eşgüdümlü karar alma ihtiyacının yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeylerde tekrar tekrar ortaya çıktığı bir dönemde geleneksel önlemlerin etkililiği azalacaktır. Ve eğer dikkatli olmazsak, kendi davranışlarımız bu zorluklar listesinin sayısını daha da çoğaltabilir.

Nereye baksanız, hükümet yönergeleri ve sosyal davranışlardan oluşan bir karışımın ekonomik faaliyetleri durdurduğunu görüyorsunuz. İngiltere seyahat yasakları, Avrupa’nın sınırları kapatması, yurt çapında kapatmalar ve de ofis ve okul kapatmaları artık normal kabul edilmeye başlandı.

“Ekonomik hasar doğrudan ve yaygın olabilir”

Görüngü, yerel toplumlar düzeyinde de tırmanışını sürdürüyor –gözde bir restoranın Cuma rezervasyonları birkaç hafta öncesine kıyasla üçte iki oranında azaldı, rezervasyonsuz müşteri trafiği ise daha da düştü- ve bu tırmanış, nüfusun izole ve daha korkusuz kesimlerinin bile (erzak depolama paniğine katıldıktan sonra) bağlantılarını koparmak zorunda kalacağı bugünlerde kritik kitleye ulaşmaktadır. Ondan sonra, ekonomik hasar daha doğrudan ve daha yaygın olacaktır. Aynı zamanda, pek çokları için benzeri daha önce görülmemiş bir olgu olacağı için ya tam bir felçle ya da aşırı tepkilerle sonuçlanan belirsizlik, korku ve güçsüzlük duygularını besleyecektir.

Bu birleşimin -pek çok kişiyi konfor alanından çıkarmak suretiyle- yaşadığımız şokun durdurulabileceğini ve tersine çevrilebileceğini gözden kaçırmamıza neden olmasından da endişeliyim. Ekonomik toparlanma başladığında –ve bu mutlaka olacak- ekonomik ani reaksiyon da çok keskin olacak (Ayrıca, ileride ayrıntılı olarak anlatacağım gibi, küreselleşmenin geri çevrilmesi için yeni uyaranları da içeren, daha-uzun-vadeli sonuçlar ortaya çıkacak).

En önemli toparlanma katalizörü ise tıbbi testlerin etkin kullanımından, erken tanı ve tedaviden ve son olarak da bir öz-bağışıklık ve aşı birleşiminden gelecek. Herkes, hem bireyleri hem de toplumları korumaya çalışan tıbbi tavsiyelere uyarak bu süreci kolaylaştırabilir.

“Her şey şeffaf biçimde aktarılmalı”

Şu anda ne yapılması gerektiği konusuna gelince (yine bir yönlendirme gibi olacağı için özür dilerim): Hükümet, şirket ve hane liderleri sahnedeki bu alışılmadık dinamikleri şeffaf bir biçimde aktarmalı; kaçınılmaz olarak ortaya çıkan, fazlasıyla rahatsız edici belirsizlik ve korkunun yanı sıra pek çokları için tamamen yabancı bir durum olduğu vurgulamalı. Dibe varmadan önce daha fazla ekonomik hasar acı gerçeğini kabul eden bir yol haritası çizmeye yardımcı olmalılar. Buna ek olarak, bir savunma ve saldırı bileşiminin yardımıyla, ekonomik gerilemenin nasıl yönetilebileceğine, süresinin nasıl kısaltılabileceği ve düzelmenin nasıl daha belirgin hale getirileceğine ilişkin önerileri dillendirmeliler. Ve tüm bunlar düzenli ve profesyonel iletişim, büyük harfler ve benzerleri bağlamında yapılmalı.

(Çeviri: Ayşen Tekşen) 

Mohamed A. El-Erian kimdir?

Bloomberg köşe yazarı. Pimco’nun ana şirketi Allianz SE’de CEO ve ortak CIO olarak görev yapan baş ekonomi danışmanı. Cambridge Queens Üniversitesi’nin başkan yardımcısı, Gramercy’de kıdemli danışman ve Wharton’da uygulama profesörü. Kitapları arasında “Şehirdeki Tek Oyun” ve “Pazarlar Çarpıştığında” yer alıyor.