ABD’de Boston Globe medya grubu tarafından yayımlanan sağlık odaklı haberi sitesi Stat News’de, geliştirilme aşamasındaki koronavirüs ilaç ve aşıları konusundaki en yeni bilgiler yayımlandı. Damian Garde imzasıyla yayımlanan bu güncel rehberi Ayşen Tekşen’in çevirisiyle paylaşıyoruz. 

Yeni koronavirüs bölgesel bir krizden küresel bir tehdide dönüştüğünden beri büyüklü küçüklü ilaç üreticileri bir salgını engellemek için en iyi fikirleri geliştirmeye çalışıyor.
Bazıları daha eski antivirallerden ipucu alıyor. Bazıları test edilip onaylanmış teknolojileri kullanıyor ve diğerleri fütürist tıp anlayışıyla ilerliyor.

Her bir çalışma için bilim, tarihçe ve zaman çizelgesi ayrıntılarıyla birlikte, koronavirüs bulaşmasını engellemeye ya da tedavi etmeye yönelik bazı en dikkat çekici çabalarla ilgili rehber aşağıdadır. Bu rehberde, başka bir amaçla kullanılmak üzere değiştirilmiş olanları değil yeni ilaçları inceliyoruz. Aşağıda, tedavi ve aşılar onaylanma aşamasına yakınlıkları açısından sıralanmış, Faz 3 denemeleri aşamasındaki tedavilerle başlanmış, onu Faz 1 çalışmaları izlemiş ve sonra da klinik öncesi geliştirme evresinde olanlar listelenmiştir. Kuşkusuz, bunların onayı ancak güvenli ve etkin olduklarının kanıtlanmasından sonra gelecektir.

Gilead Sciences
Yaklaşım: Tedavi
Aşama: Faz 3

Gilead’ın Remdesivir’i dünya genelindeki beş klinik çalışmada inceleniyor. Gilead, çoklu remdesivir dozlarının enfeksiyonu tersine çevirip çevirmeyeceğini belirlemek için Çin’de koronavirüs tanısı konmuş 1,000 hastayı tedavi ediyor. Birincil amaçlar, ateşi düşürmek ve hastaların iki hafta içinde hastaneden ayrılmasını sağlamak. Daha önce Ebola virüsü üzerine bir çalışmada başarısız olan ilaç damardan uygulanıyor.

Ascletis Pharma
Yaklaşım: Tedavi
Aşama: Faz 1

Çinli ilaç üreticisi Ascletis Pharma, biri HIV için ve diğeri de hepatit C için onaylanmış olan iki antiviral birleşimini koronavirüs tedavisi için test ediyor. Şirket geçen ay koronavirüs kaynaklı zatürre tanısı konmuş 11 hastayı alarak bir danoprevir ve ritonavir kokteyli uyguladı. Ascletis’e göre 11 hasta da taburcu edildi. Ascletis, daha kapsamlı bir çalışma için planlarını henüz açıklamadı.

Moderna Therapeutics
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Faz 1

Moderna, yeni koronavirüs dizinlemesinden sadece 42 gün sonra tanıttığı aşı adayı mRNA-1273 ile ilaç sektöründe bir rekor kırdı. Şirket, bu aybaşında devreye giren bir sağlıklı-gönüllü araştırmasında Ulusal Sağlık Enstitüleriyle birlikte çalışıyor. mRNA-1273’ün güvenli olduğu kanıtlanırsa, Moderna aşının enfeksiyondan koruyup korumadığını belirlemek için yüzlerce yeni hasta alacak. Moderna’nın ürünü, beden hücrelerini virüse karşı antikorlar üretmeye yönlendirecek sentetik bir mesajcı RNA ya da mRNA zinciri. 2010 yılında kurulan şirket herhangi bir mRNA ilacı için henüz FDA onayı almadı.

CanSino Biologics
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Faz 1

Merkezi Tianjin’de olan CanSino Biologics, Çin’deki bir klinik deneyde yeni koronavirüs aşısını test etmek üzere. CanSino’nun yaklaşımı, koronavirüsün genetik kod parçacığını almak, onu zararsız bir virüsle sarmak, böylece sağlıklı gönüllüleri yeni enfeksiyona maruz bırakmak ve antikor üretimini kışkırtmaktan oluşuyor. Şirketin bu haftaki açıklamasına göre, Çinli yetkililer ilacın en kısa sürede başlayacak olan deneme evresini onayladılar. CanSino Çin’de bir Ebola virüsü aşısı da pazarlıyor.

Arcturus Therapeutics
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Klinik Öncesi

Arcturus Therapeutics, RNA mühendisliğine dayalı bir aşıyla öne çıkıyor. Şirket, enfeksiyon karşısında koruma sağlayacak proteinleri kodlamak için düzenlenmiş bir RNA virüsünü almayı ve onu sıvı bir nano-parçacığa yüklemeyi planlıyor. Şirkete göre, Duke üniversitesiyle birlikte geliştirilen bu aşı, rakip mRNA yaklaşımlarına kıyasla düşük dozda daha iyi bağışıklık yanıtı vaat ediyor. Aşı şu anda klinik öncesi geliştirme aşamasında ve Arcturus, en kısa zamanda insan denemesi başlatma sözü verdi.

BioNTech
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Klinik Öncesi

Alman BioNTech firması yeni koronavirüs için bir mRNA aşı üzerinde çalışıyor ve Nisanda klinik teste başlamayı planlıyor. Rakipleri gibi BioNTech de koruyucu antikor üretimini kışkırtmak için mRNA zincirleri kullanıyor. Şangay’lı Fosun Pharma şirketi, onay alması durumunda BioNTech’in aşısını Çin’de pazarlamak için bu aybaşında bir anlaşma imzaladı. Pfizer, dünyanın geri kalan bölgelerinde aşıyı birlikte geliştirmeyi kabul etti.

CureVac
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Klinik Öncesi

Moderna gibi CureVac da protein üretimini kışkırtmak için insan yapımı mRNA kullanıyor. Ve yine Moderna gibi o da kendi teknolojisini koronavirüse uygulamak için kar amacı gütmeyen Salgına Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu’ndan (CEPI) bağış aldı. CureVac, bir aday aşısının Nisanda hayvan testi için hazır olmasını beklediğini ve klinik çalışmasına bu yaz başlamayı amaçladığını bildirdi. Şirket, kuramsal olarak, salgının başlangıç noktasında sağlık çalışanlarının hızla aşı üretmesine imkan verecek olan mobil bir mRNA üretim teknolojisi konusunda da CEPI ile çalışmakta.

Eli Lilly
Yaklaşım: Tedavi
Aşama: Klinik Öncesi

Eli Lilly, koronavirüs enfeksiyonuna antikor tedavileri geliştirmek için AbCellera adlı bir Kanada firmasıyla ortaklık kurdu. AbCellera, koronavirüsten sağ kurtulan birinin kan örneğini kullanarak virüse karşı koruma sağlayabilecek 500’den fazla antikor tanımladı. Şimdi, bunlardan hangisinin en etkili olduğunu belirlemek için Lilly ile birlikte çalışıyor. Şirketlerin amacı, önümüzdeki dört ay içinde insan denemelerine hazır bir tedavi bulmak.

GlaxoSmithKline
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Klinik Öncesi

Dünyanın en büyük aşı üreticilerinden biri olan GlaxoSmithKline, teknolojisini koronavirüs aşısı üzerinde çalışmakta olan bir Çinli biyoteknoloji firmasının kullanımına veriyor. Geçen ay imzalanan sözleşme uyarınca, GlaxoSmithKline tescilli adjuvanlarını –aşının etkisini artıran bileşenleri- Chengdu merkezli bir özel şirket olan Clover Biopharmaceuticals’e veriyor. Clover’ın yaklaşımı, bir bağışıklık tepkisini harekete geçiren proteinler enjekte ederek bedeni enfeksiyona direnmeye hazırlamaktan oluşuyor. GSK, yine bir protein aşısı üzerinde çalışan Avustralya Queensland Üniversitesiyle de benzer bir anlaşma yaptı. Şirket, her iki projede de insan testine ne zaman geçeceklerini belirtmedi. GSK, bilimsel uzmanlığını CEPI’ın da kullanımına veriyor.

Inovio Pharmaceuticals
Yaklaşım: Aşı
Aşama: Klinik Öncesi

Inovio son kırk yılı DNA’yı ilaca dönüştürmeye çalışarak geçirdi ve sahip olduğu teknolojinin yeni koronavirüs için hızla bir aşı geliştireceğine inanıyor. CEPI bağışıyla çalışan Inovio, koruyucu antikorlar üretebildiğine ve hastaları enfeksiyondan uzak tuttuğuna inandığı bir DNA aşısıyla ortaya çıktı. Şirket, Çinli üretici Beijing Advaccine Biotechnology ile ortaklık kurdu ve INO-4800 olarak adlandırılan bir aday aşıyla klinik öncesi geliştirme döneminden geçiyor. Inovio, Nisan ayında klinik denemelere geçmeyi planlıyor ve bu yıl içinde aday aşısından 1 milyon doz üretmeyi vaat ediyor.

Johnson & Johnson
Yaklaşım: Aşı ve tedavi
Aşama: Klinik Öncesi

Geçmişte Ebola ve Zika virüs salgınlarına yanıt veren Johnson & Johnson, koronavirüs karşısında çok yönlü bir yaklaşım benimsiyor. Şirket, hastaları virüsün etkisizleştirilmiş bir versiyonuyla tanıştıracak, enfeksiyona yol açmadan bağışıklık tepkisi tetikleyecek bir aşı geliştirme çalışmasının ilk günlerinde. İnsan denemeleri Kasım ayında başlayabilir. Aynı zamanda, zaten enfekte hastalar için olası tedaviler konusunda federal Biyomedikal İleri Araştırma ve Geliştirme Kurumu’yla birlikte çalışıyor. Bu, eski ilaçlarından birinin koronavirüste etkili olması olasılığını araştırmayı içeren bir süreç.

Pfizer
Yaklaşım: Aşı ve tedavi
Aşama: Klinik Öncesi

BioNTech ile aşı çalışmalarının dışında, Pfizer salgına çözüm olarak kendi teknolojisini, bilim insanlarını, uzmanlığını ve üretimini diğer kurumların erişimine açmayı içeren beş aşamalı bir plan hazırladı. Şirket, gelecekteki salgınlara tepki vermeyi kolaylaştıracak bir hızlı-yanıt programı oluşturmayı da vaat etti.

Regeneron Pharmaceuticals
Yaklaşım: Tedavi
Aşama: Klinik Öncesi

Regeneron, genetik yapısı değiştirilmiş farelerden insan antikorları elde etme becerisi sayesinde 50 milyar dolarlık iş hacmine ulaşmıştır. Şimdi koronavirüsü tedavi etme umuduyla bu teknolojiyi kullanıyor. Şirket, sahip olduğu antikor-üreten farelerine yeni koronavirüsün zararsız bir türeviyle bağışıklık kazandırdı ve enfeksiyon için olası tedaviler oluşturuyor. Regeneron, en etkin iki antikoru seçmeyi ve yaz başında kokteyli insan araştırmalarına taşımayı planlıyor. Regeneron son olarak 2015 yılındaki Ebola salgını sırasında bu işleme başladığında, tedavi gören hastaların kurtulma oranını kabaca iki katına çıkaran bir antikor kokteyli üretmeyi başardı.

Sanofi
Yaklaşım: Tedavi ve Aşı
Aşama: Klinik Öncesi

Sarıhumma ve difteri için başarıyla aşılar geliştirmiş olan Sanofi, koronavirüse çözüm için BARDA ile çalışıyor. Sanofi’nin yaklaşımı, koronavirüsten DNA almayı, onu zararsız bir virüsten genetik malzemeyle birleştirmeyi, hastaları hasta etmeden bağışıklık sistemini hazırlayabilecek bir kimera oluşturmayı içeriyor. Sanofi, aşı adayının altı ay içinde laboratuvarda test edilmesini ve aşının bir yıl ila 18 ay içinde insanlarda test edilmeye hazır olabileceğini umuyor. Şirket, aşının onaylanmasının en az üç yıl alabileceğini söylüyor. Aşılardan ayrı olarak, Sanofi ve Regeneron şirketleri, onaylanmış bir antiinflamatuar ilaç olan Kevzara’nın Covid-19 semptomlarında yararlı olup olmayacağını inceleyen bir klinik çalışma başlattılar.

Takeda
Yaklaşım: Tedavi
Aşama: Klinik Öncesi

Japon ilaç devi Takeda, koronavirüs bulaşmış insanların kanından türetilen bir tedavi üzerinde çalışıyor. Şirket, koronavirüsü atlatanlardan kan alıyor, plazmayı topluyor ve sonra hastayı hayatta tutan koruyucu antikorları izole ediyor. Bu yeni bir fikir değil. En azından 1918’deki İspanyol Gribi salgınından beri viral salgınlarla savaşmak için kan transfüzyonları kullanılmıştır. Ama Takeda’nın yaklaşımı diğer tedavi yaklaşımlarından daha hızlı geliştirilebilir. Şirkete göre, tedavi 12 ila 18 ay arasında hastalar için hazır olacak.

Vir Biotechnology
Yaklaşım: Tedavi
Aşama: Klinik Öncesi

Faaliyet alanı enfeksiyon hastalıkları olan Vir Biotechnology şirketi, yeni koronavirüsün viral akrabası olan SARS hastalığı geçirmiş insanlardan antikorlar izole etmiş ve bunların enfeksiyonu tedavi edip edemeyeceğini belirlemeye çalışmaktadır. Çinli ilaç firması WuXi Biologics ile birlikte çalışan San Francisco merkezli Vir şirketi, geliştirme sürecinin henüz ilk aşamalarındadır ve ürünlerin insan testi için ne zaman hazır olacağını belirtmemiştir. Şirket, RNA sinyaline müdahale ederek viral kopyalamayı durdurabilecek tedavilerle ilgili olarak da Alnylam Pharmaceuticals ile birlikte çalışmaktadır. Vir CEO’su George Scangos, ticaret grubu BIO’nun koronavirüs salgınına tepkisini de koordine etmektedir.

(Çeviri: Ayşen Tekşen)