Dünyanın yedi harikasından biri Halikarnas Mozolesi’nin küçük bir benzeri olan, yaklaşık 2 bin yıllık tarihi bulunan Gümüşkesen Anıtı, Kültür Bakanlığı eliyle beton binayla çevrildi. Uzmanlar, “Dünyanın hiçbir yerinde böyle bir örnek yok. Müze yapacak başka yer mi yoktu” diyerek isyan etti.
Gökova Körfezi’nin ortasında yükselen Yeniköy ve Kemerköy Termik Santralleri 2014 Aralık ayında özelleştirildi. Santralleri, AKP döneminde en büyük ihalelere isimlerini yazdıran iki müteahhit İçtaş ve Limak ortaklığı aldı.
İlk işlerinden biri bölgede halkla ilişkiler faaliyetlerine başlamak oldu. Zira santrallerden çıkan zehirli gazlar yıllardır yöre halkının sağlığını tehdit ediyordu. Hatta zehir saçtıkları için bu santraller geçtiğimiz yıl kapatılma noktasına geldi. İçtaş ve Limak’ın bölgede başlattığı sosyal sorumluluk projelerinden biri de Arkeoloji Müzesi binasıydı.
“Milas Arkeoloji Müzesi Yapımı ile Gümüşkesen Anıtı Çevre Düzenleme İşi” için Kültür Bakanlığı ile Yeniköy-Kemerköy Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. (IC Içtaş-Limak ortaklığı) arasında 2016 Aralık ayında protokol imzalandı. Bir yıl süre verildi. İşe başlandı, kaba inşaat tamamlandığında, uzmanların ifadesiyle yapılan “büyük yanlış” ortaya çıktı.
Sözcü’den Yusuf Demir’in haberine göre Kültür Bakanlığı web sitesinde, “Dünyanın yedi harikasından biri olan Halikarnasos’taki Mausoleum’un küçük bir kopyası” olarak nitelendirilen ve 2 bin yıl önceye dayanan Gümüşkesen Anıtı, betonla çevrelenmiş, silueti tamamen yok olmuştu. Müze, anıta birkaç adım mesafede planlanmıştı.
IC İçtaş ve Limak inşaatı yarım bıraktı. İnşaatın durması kimilerine göre, “Yapılan tarih katliamı fark edildi ve yapımından vazgeçildi” şeklinde yorumlandı. Ancak, Kültür Bakanlığı’nın verdiği yazılı cevap umutları suya düşürdü.
Bakanlık, inşaatın devamı için 25 Haziran 2020’de İçtaş ve Limak’a talimat gönderdiğini açıkladı. Açıklamada, “Yüzde 40 fiziki gerçekleşme olan müzenin kaba inşaatı bitme aşamasında olup, finansal sebeplerden dolayı yüklenici/sponsor firma tarafından iş durdurulmuştur” denildi.
“Baskı varsa istifa etsinler”
İşte konuyu en başından bu yana izleyen uzmanların değerlendirmeleri:
Arkeolog Ümit Işın:
- Milas’ta hiç yer mi kalmamıştır da, Gümüşkesen Anıtı’nın dibine mi yapılır betonarme bina. Tarihi eserleri, antik eserleri koruması gereken kurumlar beton döküp duruyor. Patara’ya karşılama alanları, otoparklar yapılıyor.
- Göbeklitepe’ye asfalt yol döşediler, etrafına karşılama alanları yaptılar. Burda da Gümüşkesen Anıtı’nın dibine müze inşaatı yapacağız diye devasa betonarme binayı dökmüşler. Aslında buna izin veren Koruma Kurulları’ndaki hocalara sormak lazım:. “Siz ne düşünerek izin verdiniz?”
- Bunların hepsi akademisyen, profesör, arkeolog, şehir planlamacısı, mimar… Bu bir siyasi rant ama buna çanak tutan akademisyenler. Eğer baskı varsa o kurullarda bulunmak zorunda değiller, istifa edebilirler.
- Eğer siyasi rantla fikirleri ters düşüyorsa, bir akademisyene yakışan o kuruldan ayrılmak olur. Bu anıt orada tek başına durmuyordur tabi, mutlaka tescilli bir alandır. Dünyada böyle örnekler görmedim.
İzmir Mimarlar Odası Eski Başkanı Hasan Topal:
- Daha uygun çok alan varken, bu kadar yakınına inşaat yapılması çok yanlış. Yer seçiminde daha özenli olmak gerekiyor. Karya’nın bir dönem başkenti olan Milas gibi bir yerde müze yapılacaksa uygun, erişilebilir bir yerde kurulabilirdi.
- Gümüşkesen Anıtı, kültürel varlık açısından zaten kendisi müze niteliğinde bir yapı. Son derece nitelikli bir yapıydı. Bu özelliğinin bozulduğunu düşünüyorum.
Mimar Laçin Karaöz:
- Bina buraya yakışmayacak, bu konuda herkes hemfikir artık. İnşaatın durmasını bir fırsat olarak değerlendirmeliyiz.
- Şimdi, bu anıt mezara zarar vermeden, yapılan imalatları nasıl geri alabiliriz ve tepe nasıl eski haline dönüştürülür bunu konuşmalıyız. Hatta ulusal birmimari proje yarışması düzenlenmeli.
- Anıt, bitişik nizam bir 18.yy yapısı değil. M.S. 2.yy’a ait bir eser. Antik çağlardan kalan eserler konumlandıkları arazinin topografyası ile içinde bulundukları doğa ile bütünleşen eserler. Burada koruma kurulu bir anıt esere bu kadar yaklaşılmasına nasıl izin vermiş şaşırtıcı.
Kültürel ve Doğal Mirası İzleme Platformu yöneticilerinden Nezih Başgelen:
- Anadolu’nun en iyi korunmuş ve en fazla belgelenmiş antik mezar anıtlarından birisidir. Anıtın yer aldığı alandaki inşaat son zamanlarda büyük tepki çekiyor.
- Proje yapım aşamasında yarım kalınca ortaya mezbelelik bir görüntü çıktı. Bu değerli antik mezar anıt da inşaat şantiye alanı içinde kaldı.
Muğla Milletvekili Suat Özcan:
- Kültür ve Turizm Bakanı ile bir yıl önce görüştüm. “Firmayla sıkıntımız var. Bu sıkıntıyı hukuki olarak aştıktan sonra bir değerlendirme yapacağız” dedi.
- Bunun üzerine, Binayı başka bir yere taşımaları konusunda öneride bulundum. Ama geldiğimiz nokta bu.
Anadolu’nun en iyi korunmuş anıtlarından biri
Milas’daki (Mylasa) Gümüşkesen Anıtı Anadolu’nun en iyi korunmuş ve en fazla belgelenmiş antik mezar anıtlarından birisi. Bodrum (Halikarnassos)’daki dünyanın yedi antik harikasından biri kabul edilen Mausoleum’dan etkilenerek adeta onun küçük bir kopyası gibi yapılan eser genel olarak üç bölümden; kare planlı yüksek bir podyum üzerinde sütunlardan oluşan gövde ve piramidal bir çatıdan oluşuyor.
Piramidal çatısının iç tarafında geometrik ve bitkisel motiflerle süslü taş işçiliği dikkat çekiyor. Mimari ve süsleme özellikleri dikkate alınarak anıt M.S 2. yüzyılın ortalarında yapıldığı düşünülüyor.