Kamu alımlarının ihalesiz doğrudan temin yoluyla yapılması uygulaması 19 yılda rekor kırdı.

AKP iktidarlarının destek aldığı sermaye kesimlerinin, parti içinde aktif siyaset yapanların, siyasetçilerin yakın akrabalarının zenginleştirilmesi için kamu alımlarının kullanıldığı sayısız örnekle kanıtlandı.

Birgün’den Nurcan Gökdemir’in haberine göre; ihale yapmadan, ilana çıkmadan alım yapılmasına olanak sağlayan doğrudan temin yöntemi ile alım yapma ise 19 yıl boyunca katlanarak arttı. 19 yılın sonunda doğrudan temin ile mal, hizmet ve yapım işi almak için aktarılan tutardaki artış yüzde 860 oldu.

2002 yılında yürürlüğe giren Kamu İhale Kanunu, AKP’nin iktidar olmasının ardından değiştirilerek doğruda temin ihale usulleri arasından çıkartıldı. Bir ihale yöntemi olmayan doğrudan temin, kamunun ihtiyaçlarının, “İlan yayımlamadan, teminat almadan, şirketlerin yeterlik kurallarını aramadan, ihale komisyonu kurmadan” ihale yetkilisi tarafından görevlendirilen kişi veya kişilerin piyasadan fiyat araştırarak alınmasına olanak sağlıyor.

Değişiklikten sonra doğrudan temin ile alım hemen hemen her yıl bir önceki yıla göre artarak yüzbinlerce alım işinde kullanıldı. Kamu kurumlarının İhale Kanunu’nda yer alan kısıtlamalara takılmadan istediklerinden istedikleri mal, hizmet veya yapım işini, istedikleri tutara almalarına olanak sağlayan bu yöntem kamu alımlarını yolsuzluğa en açık hale getiren yöntem olarak biliniyor. İlan yayımlanmadığı, teminat ve yeterlilik alınmadığı, satıcı ile alıcı arasında kotarılan bu alımlar parasal limitler nedeniyle nispeten küçük işlerden büyük zenginlikler ortaya çıkmasına neden oluyor. Bazı kamu idarelerinin bu hükümdeki parasal limitleri aşmak için alımları parçalara bölerek yaptığı devletin resmi raporlarına da yansıyor.

Yüzde 860 artış

Doğrudan teminin ihale yöntem olmaktan çıkartıldığı 2003 yılında 981 milyon TL olan alım tutarı 2020 yılında 9.4 milyar TL’ye ulaştı. 2021’nin ilk yarısının sonunda ise 3.6 milyar TL’lik 189 bin 746 kamu alımı ihalesiz yapıldı. AKP’nin tek başına üçüncü kez iktidar olduğu 2011 yılı 16.9 milyar TL ile doğrudan teminle alımların en çok yapıldığı yıl oldu.

Doğrudan temin yoluyla yapılan alımların yıllar itibarıyla tutarları şöyle:

• 2003- 981 milyon TL
• 2004-2.1 milyar TL
• 2005-4.3 milyar TL
• 2006-4.7 milyar TL
• 2007-5 milyar TL
• 2008-4.9 milyar TL
• 2009-4.8 milyar TL
• 2010-5.8 milyar TL
• 2011-16.9 milyar TL
• 2012-10.5 milyar TL
• 2013-6.4 milyar TL
• 2014-7.4 milyar TL
• 2015-8.2 milyar TL
• 2016-3.8 milyar TL
• 2017-3.2 milyar TL
• 2018-3.7 milyar TL
• 2019-7.6 milyar TL
• 2020-9.4 milyar TL

En çok mal alınıyor

Doğrudan temin yoluyla her dönem en fazla mal alımı yapılıyor. 2021’in Ocak-Haziran döneminde yapılan 189 bin 746 alımın yüzde 68,70’isini mal, yüzde 2,43’ünü yapım, yüzde 28,78’ini hizmet ve yüzde 0,08’ini de danışmanlık hizmet alımları oluşturdu. Tutar bazında yüzde 63,61 mal alımı, yüzde 4,58 yapım işi, yüzde 31,67 hizmet alımı ve yüzde 0,14 danışmanlık hizmet alımlarına harcandı.

İhtiyacın sadece tek kişi tarafından karşılanabilmesi, stoklanma olanağı olmayan tıbbi malzemelerin alımı, tahkim davalarında yurtdışından avukatlık hizmeti alınması, oy pusulası alımı gibi işler için düzenlenen doğrudan temin, en fazla belli parasal limitlerin altında kalan alımlarda kullanılıyor.

Maddenin d fıkrasında düzenlenen bu yöntemle son rakamlarla büyükşehirlerde 15 milyar TL, diğerlerinde 5 milyarı aşmayan ihtiyaçlar ile temsil-ağırlama faaliyetleri için doğrudan temin ile alım yapılabiliyor. Aynı ihtiyacın bölünerek alımı yoluna başvurularak by pass edilen bu fıkra çerçevesinde son rakamlarla toplam 3.6 milyar TL’lik doğrudan teminin, 2.1 milyar TL’si kullanıldı.