Uluslararası Af Örgütü raporuna göre, yoksul ülkelerde iki doz aşı olanlar yüzde biri bile bulmazken, zengin ülkelerde bu oran yüzde 55. Eşitsizlik her yerde ve her alanda dünyayı kemiriyor.
Amnesty International (Uluslararası Af Örgütü) tarafından yayımlanan “A Double Dose of Inequaliy: Pharma companies and the Covid-19 vaccines crisis” (Çift Doz Eşitsizlik: İlaç şirketleri ve Covid-19 aşısı krizi) başlıklı raporda, altı ilaç şirketinin, fikri mülkiyet haklarının kaldırılmasını reddetmesinden nedeniyle aşı dağıtımı konusunda benzeri görülmemiş bir insan hakları krizine yol açıldığı vurgulandı.
Raporda AstraZeneca, BioNTech, Johnson & Johnson, Moderna, Novavax ve Pfizer şirketlerinin yoksul ülkelere aşı gönderimini öncelik haline getirmediği belirtilerek, Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnes Callamard’ın şu sözlerine yer verildi:
Bu krizden çıkışın tek yolu dünyanın aşılanmasıdır. Aşıları bu denli hızla bulan bu şirketlere kahramanlar diye seslenmenin zamanı gelmiş olmalıydı. Ama onun yerine, onlar açısından utanç verici bizim açımızdansa kaygı verici bir şekilde, büyük ilaç şirketlerinin bilgi transferini kasten engellemesi ve varlıklı ülkeler lehine iş yapması, çok sayıda insan için öngörülebilir ve yıkıcı bir aşı kıtlığına zemin hazırladı.
Bu durumun Latin Amerika, Afrika ve Asya’nın bazı bölgelerini yeni krizlere sürüklediğini, zayıf sağlık sistemlerini çöküşün eşiğine getirdiğini ve her hafta on binlerce önlenebilir ölüme yol açtığını belirten Callamard, düşük gelirli ülkelerde sağlık çalışanları ve riskli gruptakilerin bile aşılanamadığına dikkat çekerek, “Bir yanda bu devasa eşitsizlikler yaşanırken, diğer yanda BioNTech, Moderna ve Pfizer 2022 sonunda toplam 130 milyar dolar kazanmış olmayı planlıyor. Kâr, hiçbir koşulda insan hayatından önce gelmemelidir” dedi.
Raporda, tüm dünyada uygulanan 5 milyar 760 milyon doz aşının yüzde 0.3 gibi çok küçük bir miktarının düşük gelirli ülkelere gönderilirken, yüzde 79’undan fazlasının üst-orta ve yüksek gelirli ülkelere gönderildiği belirtildi.
2021’in sonuna 100 gün kaldığı hatırlatılarak, hükümetlere ve ilaç şirketlerine bugünden başlayarak düşük ve düşük-orta gelirli ülkelere 2 milyar doz aşı göndermek için gerekli tüm adımları atma çağrısında bulunuldu.
Uluslararası Af Örgütü, devletlerden ve büyük ilaç şirketlerinden hesap sormayı amaçladığı “100 Günlük Geri Sayım: 2 Milyar Covid-19 Aşısı Hemen Şimdi” başlıklı kampanyayla, Dünya Sağlık Örgütü’nün yıl sonu itibariyle düşük ve düşük-orta gelirli ülkelerin nüfusunun yüzde 40’ını aşılama hedefine ulaşılmasını talep etti. Hükümetlere atıl durumda olan yüz milyonlarca doz aşı fazlasını acilen dağıtma ve aşı geliştiren şirketlere, üretilen aşıların yüzde 50’sinin bu ülkelere gönderilmesi çağrısı yapıldı.
Açıklamada, bu gidişatın sürmesi halinde Covid-19’un sonunun gelmeyeceği vurgulandı.
Aşı geliştiren altı şirketin tamamının insan hakları yükümlülüklerine uyma konusunda yetersiz kaldığı belirlenen raporda, şirketlerle ilgili şu veriler yer aldı:
- Pfizer ve BioNTech bugüne kadar yalnızca İsveç’e, düşük gelirli diğer ülkelerin toplamına verdiğinden dokuz kat daha fazla aşı verdi ve bu miktar bugüne kadarki üretiminin yüzde 1’inden daha azına karşılık geliyor. Yüksek fiyatlar, iki şirketin 2022 sonu itibariyle 86 milyar doların üzerinde kar etmeyi amaçladığını gösteriyor.
- Moderna bugüne kadar düşük gelirli hiçbir ülkeye bir tek doz bile aşı göndermedi, ürettiği aşıların sadece yüzde 12’sini düşük-orta gelirli ülkelere verdi ve 2022’ye kadar COVAX için aldığı siparişlerin büyük çoğunluğunu teslim etmeyecek. Daha yüksek fiyatlar, şirketin 2022 sonu itibariyle 47 milyar doların üzerinde kar etmeye hazırlandığını gösteriyor.
- Johnson & Johnson dünyanın tek doz uygulanan tek aşısını geliştirdi ve aşıları maliyetine satıyor, ancak 2022’ye kadar COVAX ve Afrika Birliği’ne taahhüt ettiği aşıların büyük çoğunluğunu teslim etmeyecek. Şirket aynı zamanda milyonlarca doz daha üretmeyi teklif eden Kanadalı bir üreticiye ruhsat vermeyi reddetti.
- AstraZeneca en çok aşıyı düşük gelirli ülkelere gönderdi, aşıları maliyetine satıyor ve diğer üreticilere bazı gönüllü ruhsatlar veriyor. Fakat şirket, bilgi ve teknolojisini DSÖ girişimleriyle açıkça paylaşmayı reddetti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması’ndan feragat önerisine karşı çıktı.
- Novavax aşısı henüz kullanım onayı almadı, ancak şirket mevcut durumda üretiminin neredeyse üçte ikisini COVAX’a sağlamayı planlıyor. Buna karşılık, diğer şirketler gibi Novavax da bilgi ve teknolojisini paylaşmayı reddetti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması’ndan feragat önerisine karşı çıktı.