Ukrayna’nın doğu sınırında Rusya ile yaşanan ve zaman zaman çatışmalara dönüşen gerilim artarken; Ukrayna ve Batılı destekçileri Rusya’yı sınıra asker yığmakla suçluyor, Rusya da suçlamaları reddediyor. Rusya-Ukrayna gerilimi hangi noktada, bu noktaya nasıl gelindi?

ABD ve NATO ülkeleri, Rusya’nın askeri yığınağına karşı Ukrayna’nın da birlik üyesi yapılması olasılığını daha yüksek sesle dile getiriyor. Ancak Rusya buna itiraz ederek, açıklamalarını sertleştiriyor.

Beyaz Saray Basın Sözcüsü Jen Psaki, dünkü açıklamasında ABD’nin, Rusya’nın “her an” Ukrayna’ya bir saldırıda bulunabileceğine inandığını söylemişti. Psaki, “Bunun aşırı tehlikeli bir durum olduğu kanısındayız. Rusya’nın her an Ukrayna’ya saldırı başlatabileceği bir aşamadayız” demişti.

Son aylarda yaşanan gerilimi hafifletmek için atılan adımlar sonuçsuz kaldı, sınırdaki gerilim artmaya devam etti. Hatta Batılı ülkeler Rusya’nın Ukrayna’yı işgal edebileceğini iddia ederek Ukrayna’ya askeri desteğe başladı.

Sınırda neler oluyor?

2021 sonunda Ukrayna’nın ABD, Avrupa Birliği ve NATO üyesi ülkelere çağrılarda bulunmuş, bazı Batılı ülkelerin istihbarat raporlarında da Rusya’nın Ukrayna sınırında asker konuşlandırdığı iddia edilmişti. Rus ordusunun, Ukrayna’nın bir diğer komşusu olan Belarus’la birlikte yine Ukrayna sınırında ortak tatbikat yapacağı açıklanmıştı.

Sosyal medyada ve Batılı birçok gazete ve haber kanalındaki görüntülerde, Rus keskin nişancılarının Ukrayna sınırı yakınlarında talim yaptığı, Rusya’ya ait iki adet kısa menzilli balistik füze sisteminin ve çok sayıda tankın Ukrayna sınırına götürüldüğü öne sürülmüştü. Rus askerlerinin konuşlandırıldığı iddia edilen Rostav’dan bazı görüntüler sosyal medyada paylaşılmıştı.

Ukrayna Savunma Bakanlığı da, Rus askerlerin 14 Ocak’ta Ukrayna sınırları içinde yer alan ancak Rusya yanlısı ayrılıkçı grupların kontrolünde bulunan Donbas’taki Horlivka bölgesine “amonyak dolu konteynerler taşındığı” açıklaması yapmıştı. Ukrayna ordusunun istihbarat biriminden yapılan açıklamada da, “Bu maddelerin Rusya tarafından Ukrayna’yı zehirli madde kullanmakla suçlamak ve Ukrayna’da daha fazla işgale zemin hazırlamak için kullanılmasından endişe edildiği” belirtilmişti. Ukraynalı yetkililer, 99 Rus askeri teçhizat biriminin Donbas bölgesine yerleştirildiğini söylemişti.

Ukrayna ve NATO, tüm bu gelişmelere karşı bazı açıklamar yaptı. Bunun üzerine Rusya, askerlerini Belarus’a konuşlandırdı. “Birleşik Kararlılık” adı verilen bir ortak tatbikat için askerlerin Belarus’a gönderildiği açıklansa da; Ukrayna’nın işgal edileceğini iddia eden NATO ülkeleri, Rus askerlerinin ülkenin kuzey sınırına da yerleşeceğini öne sürdü.

Belarus’un güvenlik konseyinin başı olan Alexander Volfovich, “Ortak tatbikatın Şubat’ta yapılacağını, öncesinde askerlerin ve gerekli mühimmatın konuşlandırılmasına başlandığını” duyurdu. Belarus, Ukrayna’nın kuzeyinde bin 125 kilometrelik sınıra sahip ve Rusya ile yakın ilişkiler içinde. Tatbikatın ülkenin batı sınırında, NATO üyeleri Polonya ve Litvanya’ya yakın bölgede gerçekleşeceği de Belaruslu yetkililer tarafından açıklandı. Belaruslu yetkililer, bu tatbikatın “Sınırdaki NATO varlığına ve Ukrayna’nın askeri gücünü artırma çabalarına karşılık olarak yapıldığını” belirtiyor.

Polonya Dışişleri Bakanı Zbigniew Rau da, Rusya’yla olası bir savaşın son 30 yıldır olmadığı kadar yakın olduğunu söyledi ve “Eli kulağında olmasa da tehdit bu kez çok gerçek görünüyor” dedi.

Rusya tüm bu iddiaları reddediyor

Rusya ise tüm bu iddiaları kesin bir dille reddediyor. 10 Ocak’ta Cenevre’de yapılan Rusya-ABD görüşmelerinin ardından konuşan Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkovi “Ukrayna’ya saldırma veya ülkeyi işgal etme planları veya niyetleri olmadığını” savundu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de, “Batı’nın agresif yaklaşımı devam ederse uygun askeri-teknik önlemlerle karşılık vereceklerini” söyledi.

2021 sonunda uydu görüntülerinden elde edilen bilgilere göre, Ukrayna’ya 300 kilometre mesafede konuşlandırılan otomatik tahrikli silahlar, savaş tankları, piyade savaş araçları bölgede varlığını koruyor. Rusya ise bunun olağan kış eğitimleri olduğunu belirtiyor ve sadece 10 binden biraz fazla askerin orada bulunduğunu söylüyor.

Rusya’nın suçlamaları

Rusya da Ukrayna’yı Donbas’ta yaşayan Ruslara ayrımcılık yapmakla, bölgede Türkiye yapımı silahlı insansız hava araçlarını kullanmakla suçluyor. Ekim’de Kremlin’den Türkiye’ye “Bölgedeki istikrarsızlığa katkıda bulunma” tepkisi de gelmişti.

ABD ne diyor, NATO ve Batılı ülkeler nasıl bir hazırlık yapıyor?

ABD’nin iddiasına göre Rusya’nın 100 binden fazla askerini sınıra konuşlandırdığı uydu görüntüleriyle ve istihbarat çalışmalarıyla doğrulandı, Rusya ise Ukrayna’yı işgal etme niyeti olmadığına dair kesin bir kanıt sunamadı. Bu olağan dışı faaliyetler nedeniyle NATO, bu yılın başlarında Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik yeni bir harekât başlatacağından endişeli olduğunu duyurdu.

• 2014’te Ukrayna ile Rusya arasında ilk çatışmalar başladığından bu yana NATO, Baltık ülkeleri arasındaki üyelerini güçlendirmeye önem veriyor. NATO, dört taburluk uluslararası askeri gücü Letonya, Litvanya, Estonya ve Polonya’da konuşlandırdı. Uluslararası güce Kanada, Almanya, İngiltere ve ABD’den askerler katıldı.
• Kanada da Pazartesi sabahı itibarıyla “özel amaçlı bir askeri birliği” Ukrayna’ya konuşlandırdı. Elit birliğin parçası olan bu askerler, herhangi bir Rusya işgalinde Kanadalı diplomatların tahliye edilmesi görevini üstlenecek. Kanada Özel Operasyon Gücü Komutası’ndan bir sözcü, Reuters haber ajansına, ülkesinin Ukrayna’yı 2020’den bu yana askeri olarak doğrudan desteklediğini söyledi. Kanada’nın 2015’ten bu yana 200 askeri de eğitim amaçlı Ukrayna’da bulunuyor.
• Estonya Başbakanı Kaja Kallas, geçen hafta yaptığı açıklamada NATO müttefikleriyle “Olası bir saldırıya karşı ülkedeki NATO birliklerinin sayısını artırmayı görüştüklerini” açıkladı.
• Danimarka ise geçen hafta, Litvanya’ya dört tane daha F-16 savaş uçağı ve bir savaş gemisi göndereceğini duyurdu.
• Rusya’nın Ukrayna sınırındaki hareketliliği, son dönemde NATO’yla daha yakın bir ilişki içine giren Finlandiya ve İsveç’te de ittifaka üye olup olmamak gerektiğine yönelik tartışmaları artırdı. Ancak henüz bu konuda net bir açıklama gelmedi.
• İsveç, bir yandan da olası bir tehdide karşı yüzlerce askerini hafta sonu boyunca Baltık Denizi’ndeki Gotland Adası’na taşıdı.

Rusya-Ukrayna geriliminin geçmişi

2014’te Rusya ve Ukrayna sınırında yaşanan gerilim, Rusya’nın Ukrayna’ya bağlı Kırım yarımadasını ilhakıyla sonuçlandı. 2014’te yapılan referandumda Kırım’da yüzde 96.77, Sivastopol’da yüzde 95.6 oranında halk Rusya’ya bağlanmak yönünde oy kullandı. Referandum sonuçları resmen açıklandıktan sonra, Kırım Yüksek Konseyi, Kırım Özerk Cumhuriyeti ve özel statülü Sivastopol şehri topraklarından oluşan Kırım Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan etti. Kırım meclisi, Ukrayna hukukunun kısmen yürürlükten kalktığını duyurdu ve yarımadadaki özel mülkler ile aralarında limanlar ve Chornomornaftogaz mülklerinin de bulunduğu Ukrayna mülklerini millîleştirmeye başladı. Ayrıca Rusya hükûmetinden ayrılıkçı cumhuriyetin Rusya’ya kabul edilmesini istedi. Putin kararname ile Kırım Cumhuriyeti’ni “egemen ve bağımsız bir devlet” olarak tanıdı ve Kırım ve Sivastopol’un federal birim olarak Rusya’ya katılımını onayladı.

Batı’dan Rusya’ya yönelik yaptırımlar geldi. Aynı dönemde Ukrayna’nın doğusundaki, Rusya sınırındaki Donetsk’te de Rusya’dan destek alan Rus yanlısı ayrılıkçılarla Ukrayna ordusu arasında da çatışmalar yaşanmıştı. Savaş 2015’te sona ermiş olsa da Temmuz 2020’deki ateşkese kadar çatışmalar devam etti. Yaklaşık 15 bin kişi yaşamını yitirdi.

Rus nüfusun da çoğunlukta olduğu Donetsk ve Lugansk’te (Donbas bölgesi) tek taraflı bağımsızlık ilan eden Rusya yanlısı ayrılıkçılar varlığını sürdürüyor. Çatışmaların ve ateşkes ihlallerinin sürdüğü bölgede zaman zaman gerilim artıyor.

Ateşkesin ardından 2021’nin Mart ayı sonlarında yaşanan çatışmalarda dört Ukrayna askeri hayatını kaybettikten sonra Nisan ayında Ukrayna’daki birçok üst düzey ordu, istihbarat ve dışişleri yetkilisinden Rusya’nın bölgedeki varlığını güçlendirdiğine dair iddialar geldi. Rusya’nın ayrılıkçılar üzerinden “Ukrayna topraklarında ilerleme planları yaptığı” iddia edildi.

Ukrayna Savunma Bakanı Oleksii Reznikov da kendi istihbarat raporlarına dayanarak Rusya’nın Ocak ayı sonunda Ukrayna’ya yönelik geniş çaplı bir operasyon yapma ihtimali olduğunu belirtti.