Rusya-Ukrayna kavgasının arka planında neler var: İki taraf bu noktaya nasıl geldi?
Ahmet
Rusya, dün sabah saatlerinde Ukrayna’nın doğusundaki Donbass bölgesine fiziken girerek, uzun süredir beklenen askeri operasyonu başlatmış oldu. Peki bugüne nasıl gelindi? İki ülke arasındaki gerilimin tarihi arka planı nereye dayanıyor?
Ruslar, Ukrayna’yı ayrı bir millet olarak görmüyor. Ukrayna halkının Rus olduğunu savunuyor. Hatta Putin, yüzölçümü olarak Avrupa’nın en büyük ülkesi olan ve 44 milyon nüfusa sahip Ukrayna’nın 1917’deki Rus devriminden sonra “yapay bir devlet” olarak kurulduğunu savunuyor. “Modern Ukrayna’nın tamamen Rusya tarafından kurulduğunu” söyleyen Putin, “Lenin ve arkadaşlarının tarihsel olarak Rus topraklarını ayırdığını” iddia ediyor.
Aslında iki ülkenin halkları benzer kökenlerden geliyorlar. Ancak Ukraynalıların kendi dili, kültürü ve ulusal bilinçleri var. SSCB’nin dağılmasının ardından, Sovyet blokunu oluşturan devletlerden biri olan Ukrayna bağımsızlığını ilan etti. Resmi olarak bağımsızlığını ilan etmiş olsa da, bu bağımsızlık fiili olarak hayata geçemedi. Ukrayna, bazen Rusya’nın belirleniminde, bazen de ABD ve Avrupa’nın etkisinde kaldı. En genel anlamıyla bu iki blok arasında sıkıştı.
Bu sıkışmışlığın nedenlerinden biri de Ukrayna’nın demografik yapısı. Çünkü Ukrayna’nın doğusunda yoğun bir Rus nüfusu var. Luhansk ve Donetsk’te (Donbass adı verilen bölge) Rus nüfusu baskın bir çoğunluğa sahip, ayrıca hayli politik ve dinamik bir nüfus. Ülke siyasetine müdahale edip belirleyebilecek bir dinamizme sahip. Ukrayna’nın batısı ise daha çok Ukrayna milliyetçilerinin ve dolayısıyla ABD-AB yanlılarının yoğun olarak bulunuğu bir bölge.
Bu demografik yapının keskinliği, Ukrayna iç politikasını ve yönetimini de belirler hale geldi. Ukrayna’nın ilk devlet başkanından bugünkü devlet başkanına kadar ülkenin tüm başkanları ya Batıcı-NATO’cu ya da Rusya yanlısı oldu. Ukrayna’nın ikinci devlet başkanı olan olan Leonid Danılovıç Kuçma radikal bir Rusya yanlısıydı. 1997’de Rusya’nın devlet başkanı Boris Yeltsin ile 20 yıllık dostluk anlaşması imzaladı. Ancak Ukrayna’nın batısında yaşayanlar Kuçma’yı “hırsız” ve “ülkeyi Rusya’ya satan birisi” olarak gördüler. Ülkenin doğusunda yaşayan Ukraynalılar ise Kuçma’ya tam destek veriyorlardı.
Ukrayna’nın batısında Kuçma karşıtı eylemler başladı. 2004’te seçime gidildi. Ukrayna halkının önünde iki seçenek oluştu: Ya Rusya yanlısı Kuçma’nın yakın dostu Viktor Yanukoviç ya da Batı-NATO yanlısı Viktor Yuşçenko… 2004 seçimlerini Kuçma’nın dostu Yanukoviç kazandı. Ancak Yuşçenko seçimlere hile karıştırıldığını savurnarak, Batı’nın da desteğiyle kamuoyu yarattı. Seçimin yenilenmesi için turuncu bayraklarla kendi kitlesini meydanlara çağırdı. 26 Aralık 2004’te seçimler tekrarlandı. Bu kez Batı-NATO yanlısı Yuşçenko seçimi kazandı. Bu olaya dünya kamuoyunda “Turuncu Devrim” adı verildi.
Ancak ülkenin sorunlarına Viktor Yuşçenko da çözüm olamadı. Ülkede ABD ve AB’nin etkisi arttı, Yuşçenko yandaşları zenginleşti. Ülkede ekonomik kriz baş gösterdi. 2010’da seçimler yapıldı. Bu kez ülkede Rusya yanlısı Viktor Yanukoviç kazandı. Yanukoviç’in seçilmesiyle birlikte Ukrayna’nın batısında yaşayan milliyetçi ve Batı yanlısı unsurlar eylemlere başladı. ABD ve AB de bu eylemlere destek verdi. Eylemlerin büyümesi ve etkili olması üzerine Yanukoviç Rusya’ya gitti.
Ukrayna’daki Rus yanlısı ayrılıkçılar bu süreci fırsat olarak gördü. Ukrayna’nın güneyindeki stratejik liman kenti Kırım’da Rus ayrılıkçılar tarafından isyan başlatıldı. Putin de bu süreci değerlendirerek, Kırım’ı Rusya’ya bağladı. Ukrayna ordusu direnemedi.
Daha sonra Rusya yanlılarının yoğun olarak yaşadığı Ukrayna’nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk (Donbass) bölgelerinde isyanlar, eylemler, gösteriler başladı. Donbass diye anılan bu bölge, Ukrayna’dan fiili olarak kopartılmış oldu. Donetsk ve Luhansk birleşerek (Neo-Rusya/Yeni Rusya) anlamına gelen Novorossiye Cumhuriyeti kuruldu. Putin de bu ayrılıkçılara destek verdi.
2014’te Ukrayna’da Batı ve NATO yanlısı Petro Poroşenko başkan seçildi. Ukrayna ordusunu, ülkeden kopan Donbass’a gönderdi. Büyük çatışmalar yaşandı. Ancak sırtını Rusya’ya dayayan Donbass ayrılıkçıları, Ukrayna ordusu karşısında üstünlük gösterdi, Ukrayna’ya ciddi kayıplar verdirdi. Sonuçta Donbass, Ukrayna’dan tamamen koptu. Belarus’un Minsk kentinde bir araya gelen taraflar ateşkes ilan etti.
İki taraf halen birbirini Minsk Anlaşması’na uymamakla suçluyor. Sürecin yeniden ateşlenmesinin asıl nedeni şu: Ukrayna, arkasındaki ABD, AB ve NATO desteğine dayanarak, zengin doğal kaynaklara sahip olan Donbass’ı geri almak istiyor. Putin ise Donbass’ı kendi hegemonyasında ve belirleniminde tutarak, ABD-AB-NATO’nun Ukrayna’ya yerleşmesini engellemek istiyor. Çünkü Ukrayna’ya ABD’nin yerleşmesi demek, Batı ucundan çevrelenmiş olan Rusya’nın güneyden de elinin kolunun bağlanması anlamına geliyor. Dolasyısıyla Putin, sınırlı bir hedef olarak Donbass’ı almak istiyor, “Ukrayna’nın tamamı ile işimiz yok” anlamına gelen sözler söylüyor.
