Şili’de ezici çoğunlukla seçilmiş Anayasa Meclisi tarafından, yürürlükteki diktatör Pinochet döneminden kalma anayasa yerine önerilen yeni anayasa, ezici çoğunlukla reddedildi. Gayriresmi sonuçlara göre seçmenlerin yüzde 62’si ret oyu kullandı. Kabul yüzde 38’de kaldı.

Şili’de, yazılan yeni anayasanın yürürlüğe konulup konulmayacağına ilişkin olarak düzenlenen referanduma katılanların yüzde 62’si hayır oyu verdi. Şili Seçim Servisi verilerine göre, şu ana kadar sandıkların yüzde 98,43’ü açıldı.

Yapılan sayımda, ülkede yeni anayasanın yürürlüğe girmesini isteyenlerin oranı yüzde 38, istemeyenlerin oranı ise yüzde 62 olarak belirlendi.

Böylece, diktatör Augusto Pinochet döneminde hazırlanan ve birçok kez revize edilen mevcut anayasa yürürlükte kaldı.

Şili’de hazırlanan yeni anayasa, devlet çalışanlarının yarısının kadınlardan oluşması, ülkedeki 11 yerli topluluğun tanınarak Şili’nin “çok uluslu ülke” olarak tanımlanması, cumhurbaşkanı adayı olma yaşının 35’ten 30’a düşürülmesi, kürtajın yasal hale getirilmesi, Senatonun kaldırılması ve yerine Bölgeler Meclisi kurulması, su kriziyle mücadele için su kaynaklarına ‘sahiplenilemez’ statüsü verilmesi ve Ulusal Sular Ajansı kurulmasının da aralarında bulunduğu 388 maddeden oluşuyordu.

Yeni anayasa, Ekim 2020’de anayasanın yeniden yazılıp yazılmaması için yapılan referandumla kararlaştırılmış, 2021’deki belediye seçimlerinde yeni anayasayı yazacak heyet halkın oylarıyla seçilmişti.

Şili’de Ekim 2019’da başlayan ve beş aydan fazla süren yağma, şiddet olaylarına neden olan ve “sosyal patlama” adı verilen hükümet karşıtı gösterilerde, anayasanın yeniden yazılması protestocuların başlıca isteklerindendi.

Diktatör Pinochet döneminde yazılan Şili anayasası, halkın bir kısmınca “diktatörlük rejiminin mirası” ve “eşitsizliğin temel kaynağı” olarak değerlendiriliyordu.

Arka plan

bianet’te yer alan derlemeye göre, parasız eğitim, parasız sağlık ve diğer sosyal haklar, çevre, cinsiyet eşitliği ve yerli haklarını merkeze alan yeni anayasa önerisi, 2019’da ülkedeki eşitsizliğe karşı patlak veren yaygın halk muhalefetini yatıştırmak üzere Şili siyasi kurumları ve temel güçleri arasında varılan mutabakatın eseriydi ve diktatör Augusto Pinochet döneminin piyasa dostu anayasasının yerini alması bekleniyordu.

Ekim 2020’deki referandumda Şilililerin yüzde 80’e yakını “bir yeni anayasa yazılsın mı” sorusunu “evet” diye yanıtlamışlar ve gene yüzde 80’e yakını bu anayasanın “eşit temsil”e dayalı bir Anayasa Meclisi’nce yazılmasını “kabul” etmişlerdi.

Oy kullanmanın zorunlu olduğu Pazar günkü referandumda 15 milyonu aşkın Şilili seçmen, 3 bini aşkın seçim merkezinde oy kullandı.

“Reddettim çünkü paylaşmak istemiyorum”

Reuters haber ajansının sorularını yanıtlayan 54 yaşındaki Rosemarie Williamson ve 85 yaşındaki annesi 2020’deki referandumda “evet” oyu kullanmalarına karşın, bu kez, Pinochet darbesi sırasında kanlı tutuklamalara sahne olan Santiago Stadyumundaki seçim merkezinde yeni anayasaya neden “hayır” dediklerini anlattılar.

Wlliamson en önemli çekincelerinin yerlilere kendi kaderini tayin hakkı tanıyan “çokulusluluk” ve “emeklilik”le ilgili hükümler olduğunu söyledi: “Hayatım boyunca çalıştım ve bunu paylaşmaya istekli değilim.”

Ülkenin dört bir yanındaki seçim merkezlerinde, Şilililer uzun kuyruklara girerek zorunlu oylamaya yüksek katılım gösterdiler. Uzmanlar, anketlerin belirsizlik yaymada etkili olduğunu ve bunun da “kabul”den çok “ret” için elverişli bir iklim yarattığında birleşiyor.

Reuters’in sorularını yanıtlayan, güney Santiago’nun yoksul Puente Alto bölgesinden iki çocuk babası 35 yaşındaki Diego Uribe, siyasi partilere inancını yitirmiş olduğu için seçimlerde oy kullanmazken referandumda “kabul” oyu kullanmasını “bu farklı” diye açıklıyor. Zorunlu olmasaydı bile oy kullanacak olduğunu belirten Uribe, “Kabul, gelecek için gerçek bir değişim, ücretsiz eğitim, onurlu sağlık hizmetleri ve daha fazla hak demek” diyor.

Merkez soldaki yarılma

Şili’nin merkezci gazetelerinden La Tercera, “ret” oylarındaki aşırı kabarmayı, Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Pinochet karşıtlarının zaferiyle sonuçlandırmakta çok önemli bir rol oynayan merkez solun anayasa oylamasında yarılmasıyla ilişkilendiriyor. Gazetenin yorumuna göre, aslında merkez ve merkez solda görüş ayrılıkları cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de vardı. Ancak anayasa oylaması yeniden demokrasiye dönüldüğü 1990’dan bu yana Hristiyan Demokratlarla Sosyalist Parti arasındaki en önemli ayrılığı oluşturdu. Sonuçta merkez soldan ayrılan geniş bir kesim “Şili’nin Sarıları” hareketini oluşturarak “ret” kampanyasına dahil oldu. Gazete, bu ayrımın kısa zamanda giderilmesinin söz konusu olmadığına işaret ediyor.