Anayasa Mahkemesi (AYM), hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına (HAGB) karşı itiraz yoluna ilişkin düzenlemeyi iptal etti. İptal kararı, dokuz ay sonra yürürlüğe girecek.

AYM’nin verdiği HAGB kararı binlerce kişiyi doğrudan etkiliyor. Türkiye’de 2021 yılında 3 milyon 290 bin 195 dava açıldı. Bu davalardan 2 milyon 529 bin 492’sinde (yüzde 50,6) mahkûmiyet kararı, 674 bin 814’ünde (yüzde 13,5) hükmün açıklanmasının geri bırakılması, 756 bin 767’sinde (yüzde 15,1) beraat kararı çıktı.

Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesi, Ceza Muhakemesi Yasası’nın 231. maddesinde düzenlenen “Hükmün açıklanması ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması” düzenlemesinin anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle iptal istemiyle dava açtı.

Mahkemenin, iptal talebinin gerekçesinde, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarının hukuki sonuç doğurmaması gerektiği, buna karşılık son yıllarda hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına sonuç bağlayan kanun ve yönetmeliklerin çıkarıldığı belirtildi. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına yönelik itiraz incelemelerinin ilke olarak dosya üzerinden yapıldığına işaret edilen dava dilekçesinde, kararların esasına ilişkin bir incelemenin gerçekleştirilmediği, bu durumun iki dereceli yargılanma, etkin başvuru ve adil yargılanma haklarını ihlal ettiği, bu itibarla kişinin suç işlediği kanaatini barındıran hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarının gerçek anlamda bir kanun yolundan geçmediği ve bu kararların istinaf incelemesine tabi olması gerektiği vurgulandı.

AYM’den HAGB’ye itiraz yoluna iptal

Davayı görüşen Anayasa Mahkemesi, oybirliğiyle düzenlemedeki “Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararına itiraz edilebilir” hükmünün iptaline karar verdi.

AYM’nin HAGB kararının gerekçesi

Anayasa Mahkemesi, HAGB kararlarına ilişkin iptal hükmünün gerekçesinde şunları kaydetti:

• HAGB kurumu Türk hukuk sisteminde yeni sayılabilecek bir kurum olmasına karşın geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün açıkladığı 2020 yılı verilerine göre ceza mahkemelerinde verilen mahkûmiyet kararlarının yaklaşık dörtte birini HAGB kararları oluşturmaktadır.
• Türk yargısında oldukça geniş bir uygulama alanı bulan HAGB kararlarına karşı itiraz yoluna başvurma imkânının yer alması mevcut uygulanış şekli itibarıyla tek başına yeterli olmayıp bu yolun aynı zamanda uygulamada da başarı şansı sunması gerekmektedir. Doğrudan temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması rejimi ile ilgili olan bu tür bir muhakemenin yokluğu, müdahalenin dayanağı kuralın yargılama hukukunun usule ilişkin güvencelerini sağlayamaması anlamına geleceğinden temel hak ve özgürlüklerin ihlaline yol açacaktır.
• Bu çerçevede daha önce ihlal sonucuna ulaştığı birçok bireysel başvuru dosyasında Anayasa Mahkemesi; itiraz makamlarının başvurucuların iddialarını ve delillerini dikkate almadığına, çatışan menfaatleri dengelemeye yönelik bir çaba içinde olmadığına, müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluğunun ve müdahalenin orantılı olup olmadığının değerlendirilmediğine yönelik kararlar vermiştir. Mevcut sistemde itiraz mercilerinin HAGB kararlarına itiraz üzerine verdikleri kararların dosya üzerinden yeknesak bir şekilde ve çoğu kez sadece şeklî koşullar yönünden, ilk derece mahkemelerince verilen kararlarda hukuka aykırılık bulunmadığını ve bu sebeple de itirazın reddedildiğini bildiren bir cümleden ibaret gerekçelerden oluştuğu görülmüştür.
• HAGB kararlarına karşı itiraz yolunun açık olduğunu düzenleyen kural; bu kanun yoluna başvuranların iddia ve delillerinin dikkate alınmasında, çatışan menfaatlerin dengelemesinde, temel hak ve özgürlüklere yapılan müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluğunun ve ölçülülüğünün belirlenebilmesinde belirli ve etkili bir denetim yolu öngörmemektedir. Bu durum temel hak ve özgürlüklere yapılan müdahalelerin giderilmesinde ve kamu gücünü kullananların keyfî davranışlarının önüne geçilmesinde bireye tanınmış olan yetkili makama başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkını sınırlamaktadır. Nitekim kuralın anılan hususları karşılayacak şekilde uygulanamadığı da görülmektedir. Doğrudan temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması rejimi ile ilgili olan bu tür bir muhakemenin yokluğu etkili başvuru hakkıyla bağdaşmamaktadır.
• Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir.

AYM dokuz ay süre verdi

Anayasa Mahkemesi, iptal kararının dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine hükmetti. Bu süreçte iktidar, HAGB kararlarına karşı etkili bir itiraz sistemi getirmesi gerekiyor.

HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) nedir?

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı, sanığa yüklenen suçtan dolayı yapılan yargılama sonunda hükmolunan ceza, iki yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezası ise belirli şartların varlığı halinde mahkemece verilebilen karar türü. Asliye ceza mahkemelerinin verdiği HAGB kararlarına karşı yalnızca ağır ceza mahkemelerinde itiraz edilebiliyor. Ağır Ceza Mahkemeleri ise bu itirazı esasa girmeden usulen inceliyor.