BeÅŸ soruda ErdoÄŸan’ın açıkladığı ‘DoÄŸu Akdeniz’ planı: Bölgede ne kadar kaynak var, Türkiye’ye ne getirecek?

CumhurbaÅŸkanı Tayyip ErdoÄŸan, Türkiye’nin Libya’yla yaptığı anlaÅŸmaya ve gelecek sondaj faaliyetlerine iliÅŸkin açıklama yaptı. ErdoÄŸan’ın açıklaması pek çok soruyu beraberinde getirdi.
CumhurbaÅŸkanı Tayyip ErdoÄŸan, dün yaptığı konuÅŸmasında Türkiye’nin DoÄŸu Akdeniz’deki planlarına iliÅŸkin yeni açıklamalarda bulundu.
Libya ile yapılan anlaÅŸmaya deÄŸinen ErdoÄŸan “Bu mutabakat muhtırasıyla Türkiye esasında uluslararası hukuktan kaynaklanan haklarını kullandı. Bir sondaj gemisi daha alacağız. Sadece Akdeniz’de deÄŸil, Karadeniz’de hatta uluslararası sularda da bu çalışmaları sürdüreceÄŸiz” dedi.
ErdoÄŸan, Libya’ta asker gönderme ihtimaline iliÅŸkin de konuÅŸarak, “Libya isterse Türkiye bunun kararını kendisi verir, kimseden izin almayız” dedi.
“Kaddafi döneminde adım atmıştık”
Libya’yla varılan anlaÅŸmanın yeni olmadığını, Muammer Kaddafi döneminden beri tasarlandığını duyuran ErdoÄŸan, ÅŸunları söyledi:
“Son yılların Kaddafi döneminde bununla ilgili bir adım atmıştık. Fakat attığımız adım Kaddafi’nin ölümü sebebiyle devam etmemiÅŸti. Ondan bu yana bir sessizlik vardı. Bu sessizliÄŸi de bölgede Mısır, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Yunanistan gibi kendileri egemenliÄŸi altına alarak, ‘Türkiye, Libya buralarda sesleri çıkmayacak, buralarda biz hakimiz, Türkiye sondaj gemilerini gezdiremez’ gibi tehditler savurdular. Bu tehditleri dinlemedik. Haklarımıza raÄŸmen tehdit ettiler ama biz aldırmadık.
Bu mutabakat muhtırasıyla Türkiye esasında uluslararası hukuktan kaynaklanan haklarını kullandı. Bir sondaj gemisi daha alacağız. Sadece Akdeniz’de deÄŸil, Karadeniz’de hatta uluslararası sularda da bu çalışmaları sürdüreceÄŸiz. Bu anlaÅŸmayı biz Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ile imzaladık. Mısır, İsrail, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ciddi anlamda rahatsız oldular. Biz bu adımı atınca bunların oyunları bozuldu. Bu anlaÅŸmayla DoÄŸu Akdeniz’deki yetki alanımızı maksimum düzeye çıkardık. Ortak arama faaliyetleri gerçekleÅŸtirebileceÄŸiz. Yunanistan, Mısır, İsrail ve GKRY bu bölgeden Türkiye’nin onayı olmadan doÄŸal gaz hattı kuramaz.”
“Yunanistan’ın eli kolu baÄŸlandı”
ErdoÄŸan, konuÅŸmasında Libya’yla varılan anlaÅŸmanın “uluslararası hukuka uygun” olduÄŸunu savunarak, Yunanistan’ın “elinin kolunun baÄŸlandığını” iddia etti. ErdoÄŸan, ÅŸunları söyledi:
“Bugüne kadar hep vurdular aldılar. Bundan sonra böyle olmayacak. Artık biz de hakkımıza sahip çıkacağız. Libya güzel bir bant. Bu bantta Libya’nın da Türkiye’nin de hakları var. Türkiye hem karşı kıyı ülkesi olan Libya ile anlaÅŸarak uluslararası deniz hukukuna uygun davranmıştır hem de Yunanistan’ın eli kolu baÄŸlandı. Yunanistan’ı çıldırtan bu. Yunanistan’ın itiraz edebileceÄŸi bir boÅŸluk yok. Yunanistan, muhtıranın metnini vermedi diye Libya Büyükelçisini sınır dışı etti. Bu gizli bir muhtıra deÄŸil. İki taraf da onay sürecini tamamlayarak yürürlüğe girdi. Åžimdi BirleÅŸmiÅŸ Milletler’e (BM) gönderdik, tescil aÅŸamasında. Neredeyse oy birliÄŸi içerisinde TBMM’den geçti, bir parti hariç.
Bu anlaÅŸma Türkiye Libya arasındaki deniz yetki alanlarının sınırlarını belirlemiÅŸ oldu. Ortak arama tarama faaliyeti yapabilir. Kıta sahanlığı haklarımızın korunmasına devam edeceÄŸiz. Hem kendi haklarımızı hem de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) haklarını korumaya devam edeceÄŸiz. Eskiden biz böyle sondaj için bir gemi alalım, bırakın kiralamaya muktedir deÄŸildik. Åžimdi bizim kendimize ait gemilerimiz var. “
1 – Uluslararası hukuk ne diyor?
ErdoÄŸan tarafından gösterilen haritada, Yunanistan’a ait adaların deniz sınırlarının yok sayıldığı görülüyor. Girit, Rodos, Meis ve Kerpe Adası’nın yakınlarından çizilen hat Yunanistan’ın tepkisini çekiyor.
Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi, ülkelerin kıyılarından 200 deniz mili uzaklığa kadar olan bölgeyi münhasır ekonomik bölge olarak tanımlıyor ve bu alanda kaynak araştırmasına izin veriyor. Ancak söz konusu sözleşmeye göre, iki ülkenin münhasır ekonomik bölgelerinin çakışması durumunda taraflar kendi aralarında anlaşmaya varmak durumunda.
DoÄŸu Akdeniz’de Libya ve Türkiye arasındaki anlaÅŸma, Kıbrıs’ı ve Yunanistan’ı kapsamadığı gibi, Türkiye söz konusu sözleÅŸmeye taraf da deÄŸil.
2 – Bölge devletlerinin “eli kolu baÄŸlı” mı?
ErdoÄŸan, “Yunanistan, İsrail, Mısır ve Rum Kesimi onayımız olmadan adım atamaz” diyerek, bölgede güç diplomasisi kullanacağının iÅŸaretlerini veriyor. Buna karşın Türkiye’nin ÅŸimdiye kadarki daha “yumuÅŸak” sayılabilecek hamleleri bile tepkiye sebep oldu.
ABD, Türkiye’ye Kıbrıs açıklarındaki sondaj faaliyetlerini durdurma çaÄŸrısı yaparken, Avrupa BirliÄŸi Türkiye ile üst düzey diyaloÄŸu keserek, faaliyetlerin sürmesi durumunda Türkiye’ye yaptırım uygulanacağını açıkladı. Türkiye’nin son zamanlarda yakın olduÄŸu Rusya da, İsrail ve Yunanistan’la iliÅŸkilerinin yanısıra, Libya’da Halife Hafter’i desteklemesi sebebiyle Türkiye’den yana tavır almayabilir.
Hafter’e baÄŸlı Libya Deniz Kuvvetleri Komutanı Farag el Mehdavi, Yunanistan kanalı Alpha TV’ye yaptığı açıklamada bölgeye gelen Türk araÅŸtırma gemilerini batırma emri aldığını söyledi. ErdoÄŸan’ın “anlaÅŸtığı” Libya hükümeti, ülkenin batısında kontrol sahibi. Türkiye’nin “sınır çizdiÄŸi” bölgenin büyük bölümü, anlaÅŸmaya karşı olan Hafter’in kontrolünde.
3. Bölgede ne kadar doğalgaz var?
İsrail’in Tamar ve Leviathan yataklarında toplamda 920 milyar metreküp, Mısır’ın Zohr yatağında 800 milyar metreküp ve Kıbrıs’ın Afrodit ve Kalipso yataklarındaysa toplamda 320 milyar metreküp doÄŸalgaz bulunduÄŸu biliniyor. Bölgede inÅŸa edilecek LNG terminallerinin maliyeti milyar dolarları buluyor.
Rusya’nın 35 trilyon metreküp doÄŸalgazıyla karşılaÅŸtırıldığında DoÄŸu Akdeniz’de bulunan doÄŸalgaz kaynakları epey küçük kalsa da, bölgede hala çok miktarda keÅŸfedilmemiÅŸ doÄŸalgaz olduÄŸu tahmin ediliyor. Türkiye, iki sondaj gemisiyle bu kaynaklara sahip olmayı amaçlıyor.
4 – Türkiye sondaj faaliyetleriyle neyi amaçlıyor?
Enerji Bakanı Fatih Dönmez, Türkiye’nin sondaj gemileri ile önümüzdeki yıl 5 adet kuyu açarak petrol ve doÄŸalgaz aramacılığında aktif bir strateji izleyeceÄŸini açıkladı. Azeri doÄŸalgazını Avrupa’ya ulaÅŸtırmak için çalışma yürüten Türkiye, DoÄŸu Akdeniz konusunda Avrupa BirliÄŸi ile anlaÅŸabilmiÅŸ deÄŸil.
Kıbrıs, İsrail, Mısır ve Yunanistan DoÄŸu Akdeniz’de enerji paylaşımı konusunda uzlaşı saÄŸlarken, söz konusu ülkeler arasındaki anlaÅŸmalara dahil olmayan Türkiye’nin özellikle İsrail ve Mısır’la diplomatik iliÅŸkileri sorunlu.
Avrupa ülkeleri, DoÄŸu Akdeniz doÄŸalgazını Rusya’ya enerji bağımlılığını azaltacak olması için önemsiyor. ErdoÄŸan, bölge doÄŸalgazının Avrupa BirliÄŸi ülkelerine Türkiye üzerinden satılmasını öneriyor. Önerinin ekonomikliÄŸine raÄŸmen, Türkiye’nin tek taraflı adımlar atarak gerilimi yükseltmesi bu ihtimali güçleÅŸtiriyor. AB ülkelerinin, Mısır’daki tesisler kullanarak sıvılaÅŸtırılmış doÄŸalgaz satın almaya daha sıcak baktığı söyleniyor. ErdoÄŸan’ın DoÄŸu Akdeniz sebebiyle yaptırım getirilmesi durumunda “4 milyon Suriyeliyi Avrupa’ya göndereceÄŸini” açıklaması ÅŸantaj siyaseti olarak görülüyor.
5 – Sondaj gemilerinin Türkiye’ye maliyeti ne?
Türkiye, ilk sondaj gemisini 2017 yılında Norveç’ten 154 milyon dolara satın almıştı. “Deepsea Metro II” isimli geminin adı “Fatih” olarak deÄŸiÅŸtirildi. Bunun ardından “Deepsea Metro I” gemisi de 262,5 milyon dolara satın alınarak, ismi “Yavuz” yapıldı.
Her iki gemi de 3 bin 700 metre derinlikte sondaj faaliyeti yürütebilirken, CumhurbaÅŸkanı Tayyip ErdoÄŸan, Türkiye’nin üçüncü bir sondaj gemisi alacağını açıkladı. ErdoÄŸan, bu geminin maliyetine, nereden ve hangi kaynakla alınacağına dair açıklama yapmazken, geminin Karadeniz ve uluslararası sularda kullanılacağını söyledi.
DoÄŸu Akdeniz’de İtalyan ENI ve Fransız Total enerji ÅŸirketleriyle karşı karşıya gelen Türkiye’nin, uluslararası sularda hangi ÅŸirketlerle anlaÅŸma yaparak faaliyet yürüteceÄŸi de belirsizliÄŸini koruyor.