Trans kadın D. “Çevremde herkes beni böyle tanıyor” diyerek adını değiştirmek için mahkemeye başvurdu. Mahkeme bu talebi, cinsiyet değiştirme ameliyatı olmadığı için reddetti. Son olarak Anayasa Mahkemesi hak ihlali kararı verdi. D., 20 yıllık mücadeleyi kazandı.

Kimliğinin gizli kalmasını isteyen D. adlı trans kadın, 2001’de mahkemeye başvurarak, nüfus kayıtlarındaki cinsiyet bilgisinin erkek olduğunu ancak kendisini “trans kadın” olarak tanımladığını, sosyal yaşantısını bu şekilde sürdürdüğünü ve çevresinde D. adıyla bilindiğini anlatarak, adının D. olarak değiştirilmesini istedi.

sozcu.com.tr’nin haberine göre Ankara 12. Asliye Hukuk Mahkemesi talebi reddetti. Kararda, D.’nin henüz cinsiyet değişikliği ameliyatı olmadığı, cinsiyet değiştirme konusunda tam kararlı bir düşüncesinin bulunmadığı, talep ettiği şekliyle adının değiştirilmesi halinde toplumda yanlış algıların oluşabileceği, bu durumun gerek kendisi, gerek diğer kişiler yönünden sıkıntılara yol açabileceği ifade edildi.

D. Bölge Adliye Mahkemesi’ne yaptığı itirazda, cinsiyet değişikliği ameliyatının henüz gerçekleşmemiş olmasının ad düzeltilmesi için bir engel oluşturmadığını, ayrıca D. adının Deniz, Derya gibi erkekler tarafından da kullanıldığını savundu.
Ancak bu itirazı da 2019’da reddedilince Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulundu.

Anayasa Mahkemesi yaptığı incelemede şu tespitlerde bulundu:

• Somut olayda derece mahkemeleri başvurucunun isim değişikliği talebinde bulunabilmesi için cinsiyet değişikliği ameliyatı olmasının zorunlu olduğunu kabul etmiştir.
• Derece mahkemelerin dayandığı 4271 sayılı kanun, cinsiyet değişikliği talebinin kabulüne ve cinsiyet değişikliği ameliyatının gerçekleşmesinin akabinde kişisel durum sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına ilişkin şartları düzenlemektedir.
• İsim değişikliği ile ilgisi bulunmayan bu kuralın uygulanması ve isim değişikliği talebinin reddine gerekçe yapılmasının bu konuda ilgili ve yeterli gerekçe olarak kabul edilmesi mümkün görünmemektedir.
• Neticede isim değişikliği konusunda derece mahkemelerince somut başvuru özelinde değerlendirme yapılmaması ve verilen kararların anayasal güvenceleri gözeten ilgili ve yeterli gerekçe içermemesi nedeniyle özel hayata saygı hakkı yönünden devletin pozitif yükümlülüklerinin yerine getirilmediği kanaatine varılmıştır.

Anayasanın 20. maddesi: Özel hayata saygı

Anayasa Mahkemesi yaptığı değerlendirmede Anayasa’nın 20. maddesindeki şu ifadeyi vurguladı: “Herkes, özel hayatına … saygı gösterilmeini isteme hakkına sahiptir …”

Yargıtay: Bireyin arzusu önceliklidir

Anayasa Mahkemesi’nin değerlendirmesinde, 2017’de Yargıtay tarafından verilen karar da hatırlatıldı: “Adını benimsemeyen kişiliği ile özdeşleşmeyen kimsenin, adını değiştirmek istemesi en doğal hakkıdır. Böyle bir durumda, ad değiştirme istemlerini içeren davalarda davacının tercih ve arzusunun ön planda tutulması ve öncelikle dikkate alınması gerekir.”

AİHM: Birey, kamu erklerinin keyfi müdahalelerine karşı korunmalıdır

Değerlendirmede AİHM’in 2008’de Güzel Erdagöz’le ilgili kararı da hatırlatıldı: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. maddesi hakkın kullanılmasında kamu erklerinin keyfi müdahalelerine karşı bireyi korumak olduğu vurgulanmıştır. Buna ek olarak özel hayatın korunmasına saygı gösterilmesini sağlayacak pozitif yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerektiğinin altı çizilmiştir.”

Kamunun pozitif yükümlülüğü

Anayasa Mahkemesi esas yönünden yaptığı değerlendirmede şu tespiti yaptı: “Kimliğin belirlenmesindeki en önemli unsurlardan olan ismin vazgeçilmezlik, devredilmezlik ve kişiye sıkı surette bağlı olma niteliklerinin kişinin mevcut statüsünü etkilemesi muhakkak olduğundan kişinin isminin korunması ve kamu düzenini bozmadığı müddetçe değiştirilmesine imkan tanınması yönünde devletin pozitif yükümlülüklerinin bulunduğu değerlendirilmektedir.”

Karar: Özel hayata saygı hakkı ihlal edildi

Anayasa Mahkemesi hükmü özetle şu şekilde kuruldu:

• Özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın kabul edilebilir olduğuna oybirliğiyle,
• Anayasa’nın 20. maddesinde güvence altına alınan özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğine Recai Akyel ve Selahaddin Menteş’in karşı oyu ve oyçokluğuyla,
• Başvurucunun tazminat taleplerinin reddine,
• Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığı’na gönderilmesine karar verildi.