Beş soruda Doğu Akdeniz: Krizin tarafları kimler, neden yeniden gündeme geldi?
Doğu Akdeniz gerilimi, Türkiye-Yunanistan arasındaki sürtüşmelerle yeniden gündeme geldi. Yunanistan-Mısır anlaşması ve öncesindeki Türkiye-Libya mutabakatı bölgede çatışma olasılığını artırırken, uzlaşma ihtiyacını da aynı oranda güçlendiriyor. Doğu Akdeniz krizi nedir, tarafları kimlerdir, neden yeniden gündemde?
Türkiye’nin Oruç Reis araştırma gemisinin faaliyetleri nedeniyle Navtex ilan etmesi, Doğu Akdeniz geriliminin yeniden yükselmesine neden oldu.
Meis Adası’nın güneyi ve doğusunda ilan edilen Navtex, Yunanistan’ı alarma geçirirken Almanya’nın aracılık girişimi Yunanistan-Mısır anlaşmasının aniden duyurulmasıyla sonuçsuz kaldı.
1. Navtex nedir? Türkiye neden Navtex ilan etti?
Navtex, denizcilere, meteoroloji tahminleri, seyir bilgileri, aciliyet, emniyet ve denizde çalışma yapılan sahalar hakkında bilgi veren haberleşme cihaz sistemi.
Ülkelerin Deniz Kuvvetleri, yapacağı eğitim ve tatbikatların bilgisini önceden duyurarak bu sahalara girilmemesi konusunda uyarılarda bulunuyor.
Türkiye, Oruç Reis sismik araştırma gemisinin sondaj faaliyeti nedeniyle 23 Ağustos’a kadar bölgede Navtex ilan etti. Sondaj faaliyetinin tartışmalı bölgede yapılması Yunanistan’la gerilime neden oldu.
2. Doğu Akdeniz neden önemli? Bölgede ne kadar kaynak bulunuyor?
Doğu Akdeniz’de trilyonlarca metreküp doğalgaz bulunduğu biliniyor. Bölgede faaliyet yürüten şirketlerden Noble Energy’nin verilerine göre yalnızca Zohr sahasında 850 milyar metreküp doğalgaz var.
Afrodit, Zohr, Tamar, Leviathan sahalarındaki toplam doğalgaz miktarıysa 1.9 trilyon metreküpe ulaşıyor.
Pek çok ülkenin deniz sınırlarının çakışması nedeniyle bölgeden doğalgaz çıkartmak ve çıkartılan kaynakları taşıyacak hatları kurmak epey güç ve kapsamlı, uzun süreli ittifakları gerektiriyor.
Kimi bölge ülkelerinin istikrarsız yönetimlere sahip olması ve enerji yatırımlarının yüksek maliyeti durumu daha da güçleştiriyor.
3. Doğu Akdeniz’de taraflaşma nasıl? Hangi ülkeler birbirleriyle ittifak halinde?
Mısır’da 2013’te Müslüman Kardeşler’in iktidardan inmesinden beri Türkiye’yle Mısır karşı karşıya. Mısır’ın “terör örgütü” olarak kabul ettiği Müslüman Kardeşler’e açık destek veren AKP, bu örgütü faaliyet yürüttüğü tüm ülkelerde destekliyor.
Abdülfettah es-Sisi döneminde İsrail-Mısır yakınlaşması yaşanırken, Kıbrıs ve Yunanistan da Türkiye’yle sürtüşmeleri ve ortak çıkarlar nedeniyle Mısır-İsrail eksenine destek veriyor.
Türkiye’nin bölgedeki “en sağlam” müttefikiyse Katar. Türkiye-Katar yakınlaşmasına ve İhvan’a karşı olan Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’yse Mısır-İsrail ittifakının yanında.
Libya’nın batısını kontrol eden Müslüman Kardeşler bağlantılı Ulusal Mutabakat Hükümeti, askeri desteğine bağımlı olduğu AKP ile ortak hareket ediyor. Ülkenin doğusunu kontrol eden Libya Temsilciler Meclisi ve Halife Hafter’se Mısır’a yakın.
4. Mısır-Yunanistan anlaşması ne anlama geliyor? Libya mutabakatıyla ilgisi ne?
Mısır ve Yunanistan arasında yapılan anlaşma, iki ülkenin deniz sınırlarını belirledi. Ancak Türkiye bu anlaşmayı kabul etmiyor.
Türkiye, bu anlaşmayı provokasyon olarak nitelendirse de, Mısır-Yunanistan anlaşması Türkiye-UMH mutabakatına yanıt olarak yapıldı.
Birleşmiş Milletler kararlarına göre ülkelerin deniz sınırları anlaşmalarının geçerli olması için, tartışmalı bölgelerde hak sahibi tüm tarafların onayı gerekiyor. Türkiye-Libya mutabakatı, Yunanistan ve Kıbrıs’ın onayını almadığı gibi, Türkiye de Yunanistan-Mısır anlaşmasını geçerli görmüyor. Libya mutabakatı Avrupa Birliği tarafından da tanınmıyor. Üstelik, Libya’nın mutabakata söz konusu kıyılarını Hafter kontrol ediyor.
Kısacası, Doğu Akdeniz’de deniz sınırı tartışmalarının sonlanması için ikili anlaşmalar değil, tüm tarafların kabul ettiği bir ortak anlaşmaya ihtiyaç duyuluyor.
5. Doğu Akdeniz gerilimi askeri çatışmaya ve savaşa evrilebilir mi?
Türkiye ve Yunanistan arasındaki sürtüşmeler, iki tarafın da donanmasını ve hava kuvvetlerini bölgede aktif hale getirmesiyle daha da yükseldi. Yunanistan’la yaşanan gerilimin yanı sıra, Türkiye Libya’da Sirte’ye olası operasyon durumunda Mısır ordusuyla da karşı karşıya gelebilir.
Üstelik bu iki olası çatışmadan biri, bölgede gerilimi yükselterek diğerini de tetikleyebilir. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın almasında Doğu Akdeniz’de taraflarla yaşanabilecek olası gerilimin de rol aldığı söyleniyordu. Ancak Türkiye’nin S-400’leri aktif hale getirerek başka bir NATO üyesine karşı kullanması Türkiye-ABD ilişkilerinde onarılamaz hasara yol açabilir. Olası Türkiye-Mısır karşı karşıya gelmesi de, İsrail ve Mısır’ın ABD ile yakın ilişkileri nedeniyle Türkiye için büyük sorun anlamına geliyor. Üstelik Libya’da Rusya da Türkiye’nin karşısında.
İsrail Hava Kuvvetleri’nin de alarma geçerek uçuşlarını kuzeye kaydırması, sorunun çok boyutluluğunu bir kez daha ortaya koyuyor.
Doğu Akdeniz krizi Yunanistan’da da Türkiye’de de iç siyaset malzemesi olarak kullanılsa da, tarafların savaşı göze alabileceğini düşünmek güç. Üstelik koronavirüs salgını sonrasında yaşanan küresel ekonomik gerileme ve öncesinde enerji piyasasında yaşanan gelişmeler doğalgaz fiyatlarında büyük düşüşe yol açtı. Nisan ayında dibe vuran doğalgaz fiyatları bölgede faaliyet yürütmek isteyen küresel enerji şirketlerinin sondaj çalışmalarını ertelemelerine yol açtı. Kendi ekonomik sorunlarıyla boğuşan Türkiye’nin bölgede yaşanacak krize rağmen bir mutabakat olmadan milyarlarca dolarlık bir enerji yatırımı yapabileceğini düşünmekse güç.
